Դժվար է գտնել քաղաքական փիլիսոփայության որևէ ավանդույթ, որը պետության հիմքում չի կանխադրում անձնական շահի և հանրային շահի միջև լարուման գոյությունը։ Տարբեր են սակայն այն եղանակները, որոնցով ըմբռնվում է այս լարումը։ Լուսավորության մեր ավանդույթն այս լարմանը տալիս է ծայրահեղ կարգավիճակ։ «Նաղդը»՝ անձնական շահը այն համարում է նյութական ու զգայական, իսկ «նիսյան»՝ հանրային շահը՝ ըմբռնում է իբրև վերզգայական ու բանական։ Այս հայացքը սակայն թույլ չի տալիս նշմարել հիրավի լարման մեջ գտնվող այս կողմերի ընդհանրությունները։ Երկուսի փոխառնչությունները շոշափելու համար մենք ստիպված ենք դուրս գալ բարոյականությանը և քաղաքականությանը մոտենալու մեզ ծանոթ շրջանակից։
Փիլիսոփայական մակարդակում անձնական շահի և հանրային շահի միջև փոքր, բայց կարևոր հատման կետեր է թույլ տալիս նշմարել մեր լուսավորական ավանդույթին բավական օտար բրիտանական վաղարդի բնափիլիսոփայական միտքը։ Մասնավորապես շոտլանդական լուսավորիչ Դեյվիդ Հյումի բարոյականության ըմբռնումը թե՛ անձնական, թե՛ հանրային շահը դիտարկում է սկզբունքորեն միևնույն հարթության մեջ՝ մարդու կրական փորձառության տեսանկյունից։ Հյումը շահի այս երկու տեսակներին էլ հակվելն առաջին հերթին համարում է զգայական փորձառություններ։ Եվ ուրեմն դրանց միջև լարումը ոչ թե նյութի և գաղափարի, զգայության ու բանականության սկզբունքային հակասությունն է, այլ ներկրքային լարում։ Բարոյափիլիսոփայական այս շրջանակում խնդիրը տեղափոխվում է անձնական շահին հակող բուռն կրքերի և արդարությանը հավանություն տվող հանդարտ կրքերի միջև լարման հարթություն։ Բնականաբար, փիլիսոփայական տեսանկյունից պետության հիմքում ընկած բարոյական խնդրի այս վերաձևակերպումը գործնականում ամենևին չի փոխում խնդրի հրատապությունն ու սրությունը։ Սակայն կարևոր է նկատել, որ այս հայացքը տեղ է բացում խնդրին մոտանելու, հանրային շահը զգայապես, այլ ոչ թե ի հեճուկս զգայության բացահայտելու համար։ Ստորև ներկայացվում է Հյումի գլխավոր փիլիսոփայական երկի՝ Տրաքտատ մարդկային բնության վերաբերյալ աշխատության երրորդ գրքից մի հատված, որտեղ հեղինակը քննարկում է արդարության զգացումի, անձնական շահի ու օտարին համակրելու զգայական փորձառությունների միջև դինամիկ և բարդ փոխհարաբերությունները։
Հրապարակվում է առաջին անգամ, թարգմանությունը՝ Աշոտ Գրիգորյանի։ Թարգմանությունն ըստ David Hume, A Treatise of Human Nature, խմբ. David Fate Norton, Mary J. Norton (Oxford: Clarendon, 2002), էջ 320-321։
Հատված «Արդարության և սեփականության ծագման մասին» բաժնից
Անգամ երբ անարդարությունն այնքան հեռու է մեզանից, որ որևէ կերպ չի ազդում մեր շահի վրա, այն միևնույն է տհաճ է, քանի որ մենք այն համարում ենք մարդկային հասարակության համար վնասակար (prejudical), և դիտարկում, որ անարդարության մեղքը կրող անձը վնասաբեր է իրեն մոտեցող ամեն մեկի համար։ Համակրանքով մենք վերջիններիս տհաճության մասնակից ենք դառնում, և քանզի այն ամենը, ինչ ընդհանուր հայացքի ներքո մարդկային արարքներում տհաճություն է պատճառում, կոչվում է արատ, իսկ այն ամենը, ինչ նույն կերպ բավականություն է առաջացնում, անվանվում է առաքինություն, այդ պատճառով բարոյական բարիքի ու չարիքի զգացումը հաջորդում է արդարությանն ու անարդարությանը։ Ու չնայած որ այս զգացումը արտածվում է միայն այլոց արարքների շուրջ խորհելուց (contemplating), այնուամենայնիվ մենք կանգ չենք առնում (fail not to) անգամ այն մեր սեփական գործողությունների վրա տարածելուց։ Ընդհանուր կանոնը անցնում է առանձին այն դեպքերից անդին, որոնցից առաջացել էր, և միևնույն ժամանակ մենք բնականորեն համակրում ենք ՝ մեր հանդեպ այլոց տածած զգացմունքներին։ Ուրեմն, անձնական շահը արդարության առաջացման նախնական շարժառիթն է, բայց հանրային շահի հանդեպ համակարանքն առաքինությանն ուղեկցող բարոյական հավանության աղբյուրն է։ Համակրանքի այս վերջին սկզբունքը չափազանց թույլ է մեր կրքերը կառավարելու համար, բայց այն ունի բավարար զորություն՝ մեր ճաշակի վրա ազդելու և մեզ հավանության և պարսավանքի զգացումներ տալու։