Ռուսոն հայոց քաղաքական ու կրթական արդիականացման ճանապարհին

  Մարտիրոս Սարյանը հին սերնդի առաջին արվեստագետներից էր, որին Խորհրդային Հայաստանի կառավարությունը պաշտոնապես հրավիրել էր Հայաստան՝ տեղում պետության կայացման աշխատանքներին մասնակցելու համար։ 1920-ականներին պետության կայացման մասն էին կազմում նաև արվեստի…

  Նոր տնտեսական քաղաքականությամբ իշխանության եկած հին մեծամասնական ղեկավարության (Ալեքսանդր Մյասնիկյանի, Ասքանազ Մռավյանի, Աշոտ Հովհաննիսյանի, Արտաշես Կարինյանի) համար, որոնք որդեգրել էին տեղական կարիքներից ելնող առավել շրջահայաց քաղաքականություն, խորհրդայնացումից հետո առաջնային…

    Ներածություն Արևմուտքից պէտք է սպասենք ամեն բարիք, ինչպէս որ Արևմուտքից ստացանք քրիստոնէութիւն, գիր, մատենագրութիւն, գիտութիւն, ազգային գիտակցութիւն, մարդավայել աշխարհահայեցողութիւն։ Ճշմարիտ է, որ մեր մեկուսացած, բարբարոսների մէջ կղզիացած դիրքում,…

    Նախաբան Հայաստանի խորհրդայնացումից հետո պետության առջև ծառացած մշակութային, տնտեսական ու հասարակական մարտահրավերներին դիմակայելու խնդրում խորհրդային իշխանության համար վճռական նշանակություն ձեռք բերեց լուսավորությունը։((Հայերի շրջանում լուսավորության քննարկման համար տե´ս օրինակ՝…

    Նախաբան «Ստալինյան մարքումները» պատմագիտության մեջ լայն տարածում ունեցող ձևակերպում է:((Ի սկզբանե «մաքրումը» («чистка») խորհրդային քաղաքական բառապաշարում «կուսակցական շարքերի մաքրում» արտահայտության հապավումն էր, որը հետագայում պատմականորեն փոխվեց՝ նշելով կուսակցական…

    Ներածություն Կրթությունն ու հայ քաղաքակրթական բաղձանքները Մեզանում կրթությունն ունի գրեթե սրբացված կարգավիճակ։ Քաղաքակրթական մեր մեծ ծրագրերում ու նպատակադրումներում դժվար է գերագնահատել բառիս լայն իմաստով կրթվելու, լուսավորվելու հետ կապված…

    Քաղաքական ազատագրությունն ու կենցաղը խորհրդահայ վիպագրության մեջ. Երկիր Նայիրի և Այրվող այգեստաններ   Արխիվային նյութեր ՀԱԱ, ֆ. 477, ց. 1, գ. 1, թթ. 108-152: ԳԱԹ, Գուրգեն Մահարու ֆոնդ,…

    Ներածություն Գուրգեն Մահարու որբական փորձառության ներքին լարումներից 1960-ական թվականներին ծնված Այրվող այգեստաններ վեպը հեղինակի իսկ ստեղծագործական աշխարհում ի մի է բերում հայրենի Վանը գրականությամբ փրկելու 1930-ական թվականներին սկիզբ…

  1890-ականների առաջին տարիներին Կովկասի հայ երիտասարդությունը, ազդված Ռուսաստանում բորբոքվող նարոդնիկական սոցիալիզմի գաղափարներով ու ոգեշնչված տաճկահայերի ազատագրման բաղձանքներով կուսակցական մարմիններ էր ձևավորում՝ միավորելու հայերի կարող ուժերը։ Սրանք դեռևս այն վաղ…

  1915 թվականի հոկտեմբերին Մեծ Բրիտանիայի Լորդերի պալատը որոշում կայացրեց հիմնել 20-րդ դարի առաջին կեսի բրիտանական ամենախոշոր նպաստամատույց կազմակերպությունը՝ Հայ փախստականների ֆոնդը, կամ Լոնդոնի քաղաքագլխի ֆոնդը (Lord Mayor's Fund)։ Անգլիական…

  1930-ական թթ. սկզբներին ինքնակենսագրական պատումին զուգահեռ Գուրգեն Մահարին գրել է սկսում Գուրգեն խանի տոհմը վեպը, որից մի հատված` Անհետացած ոստանը վերնագրով, տպագրվում է Վերելք ամսագրի 1933 թ. հաջորդական երեք…

  Վանում գործող արմենական ու դաշնակցական կուսակցությունների միջև հարաբերությունները հարթ չեն եղել: Իրենք` գործիչները, տարբեր առիթներով  վկայում են այն մասին, որ ոչ այնքան ազատագրության ձգտումների, որքան դրանք կյանքի կոչելու եղանակների …

  Սկսած դեռ եվրորպական արդի առաջին փիլիսոփաներից, արդի մարդու առողջությունն ու կյանքի բարելավումը եղել է լուսավորական մտքի առանցքային մտահոգություններից մեկը։ Այս առումով պատահական չէ, որ արդի իմաստով մանկավարժության նախակարապետ ու…

  1920 թվականին Հայաստանում խորհրդային կարգերի հաստատումը միաժամանակ երկրում ազդարարեց մշակութային հեղափոխության մեկնարկը: Քաղաքական նախագիծ լինելով՝ մշակութային հեղափոխությունը ենթադրում էր քաղաքական, վարչական միջոցների գործադրմամբ վերափոխել տեղական կենցաղն ու հաստատել նոր՝…

  1928-ին առաջին ստալինյան հնգամյակի մեկնարկը միաժամանակ ազդարարում էր ստալինյան մշակութային հեղափոխության սկիզբը: Ստալինյան քաղաքականությունների վերջնական հաստատումը Հայաստանում տեղի էր ունենում տասնամյակի սկզբին երկրի ղեկը ստանձնած կոմունիստ գործիչներին ղեկավար պաշտոններից…

  Ստորև ներկայացվող վավերագիրը քանդակագործ Այծեմիկ Ուրարտուի հիշողություններն են ճարտարապետ Ալեքսանդր Թամանյանի մասին: Դրանք ծավալվում են 1920-ականների վերջին և 1930-ականների սկզբին բուռն ընթացք ստացած Թամանյանի գործունեության, մասնավորապես Ժողտան (ներկայիս Օպերայի…

  Զանգվածային անգրագիտության վերացման հետ մեկտեղ 1920-ականներին լուսավորական քաղաքականության առաջնահերթություններից էր նաև մշակութային ու գեղարվեստական դաշտի կազմակերպումը։ 1920-ականներին այդ դաշտի գրեթե լիակատար բացակայությունը հիմնային այն գործոններից էր, որ զգալիորեն պայմանավորեց…

  1920-ական թվականներին Խորհրդային Հայաստանի կառավարության առաջնահերթ խնդիրներից մեկը որբերի կրթության ու դաստիարակության հարցն էր, որն ուղղակիորեն պետք է կապվեր երկրի մշակութային, տնտեսական ու սոցիալական կարիքների հետ։ Ապագայում՝ «սոցիալական չարիքի»…

  Խորհրդայնացման սկզբնաշրջանում երկրի տնտեսական ճգնաժամը հաղթահարելու համար առաջնային է դառնում համատարած անգրագիտության վերացումը և պետության կայացմանը նպաստելու նպատակով երիտասարդ նոր կադրերի պատրաստումը։ Այս համատեքստում է նաև, որ կարևորվում է…

  1881 թվականին Գալուստ Տեր-Մկրտչյանը (Միաբան) ընդունվեց Փարիզի քաղաքական գիտությունների ազատ դպրոց՝ քաղաքագիտություն ուսանելու։ Ապագա հայտնի հայագետ հոգևորականի կյանքի այս շրջանի, ունկընդրած դասախոսությունների և կրած ազդեցությունների մասին տեղեկությունները շատ սուղ…

  1870-ականների վերջին և 80-ականների սկզբին ապագա հայտնի հայագետ, Էջմիածնի միաբան Գալուստ Տեր-Մկրտչյանն (Միաբան) ակտիվ շփումներ ուներ «Նարոդնայա վոլյա» հեղափոխական կուսակցությանը հարող կովկասյան շրջանակների հետ։ Մասնավորապես վկայված է, որ Ներսիսյան…

  1905 թվականից Ռուսական կայսրությունում ծայր առած հեղափոխական ալիքը նպաստավոր հիմք ստեղծեց Էջմիածնի Մայր Աթոռում եկեղեցու կառավարման կարգի վերանայման համար։ 1906 թվականի մայիս-հունիս ամիսներին Խրիմյան կաթողիկոսը հայրապետական մի քանի կոնդակներով…

  1906 թվականի ամռանը Կովկասի հայ հասարակայնությունը պատրաստվում էր օգոստոսի 15-ին կայանալիք եկեղեցական գործերի կարգադրիչ Կենտրոնական ժողովին։ Խրիմյան կաթողիկոսի կոնդակներով հրավիրված այս մարմինը, որի պատգամավորներն ընտրվում էին ժողովրդի կողմից, իր…

  1906 թվականի մայիսի 10-ին հրապարակվեց Հայ եկեղեցու պատմության մեջ առաջին աշխարհաբար հայրապետական կոնդակը, որը նախատեսում էր ժողովրդական ընտրությունների միջոցով հրավիրել ռուսահպատակ հայերի եկեղեցական, կրթական և համայնքային հարցերը վճռող կարգադրիչ…

  1930-ական թթ. Գուրգեն խանի տոհմը վեպը, որը հետագայում ընդլայնվելով ներառնվում է Այրվող այգեստաններ վեպում, Գուրգեն Մահարին ձոնում է եղբորը` Խորեն Աճեմյանին: 1960-ական թթ. երկրորդ կեսին Մոսկվայում բնակվող Խորենը լույս…

  Ազգագրագետ Երվանդ Լալայանը 1910 թ. Ազգագրական հանդեսի երկրորդ համարում ընդարձակ ուսումնասիրություն է հրատարակում` նվիրված Վան-Վասպուրականի ազգագրությանը: Ուսումնասիրության մի ընդարձակ հատված վերաբերում է Վան քաղաքի ընտանեկան կյանքին, որը, Լալայանի վկայությամբ,…

  1918-1919 թթ. բացի գեղարվեստական փոքրիկ գործերից, որբանոցում ապրող պատանի Գուգեն Մահարին Ժողովուրդ և Վերածնունդ թերթերում հանդես էր գալիս նաև որբերի առօրյան ներկայացնող կարճ ակնարկներով: Դրանցում նա որբերի կրթության ու…