1941 թվականին ֆաշիստական Գերանիան հարձակվեց Խորհրդային Միության վրա։ Միության բոլոր հանրապետություններում՝ այդ թվում և Խորհրդային Հայաստանում սկսվեց ոչ միայն ռազմական, այլև պետական և հասարակական մյուս ոլորտների ուժերի գերլարում՝ հանուն…
Դեռևս 1950-ականների կեսից Խրուշչովյան Ձնհալով Խորհրդային Միությունում սկսվեց չափավոր ապաստալինացման քաղաքականություն։ Ընդհանուր կառավարման համակարգի մեծամասշտաբ փոփոխությունների հետ մեկտեղ Միության կազմում ընդգրկված հանրապետություններին սա հնարավորություն տվեց խոսելու իրենց ազգային հարցերից,…
1916-ին Թիֆլիսում հիմնադրված Հայ արվեստագետների միության անդամներից շատերը, ինչպես օրինակ՝ Մարտիրոս Սարյանը, Հակոբ Կոջոյանը, Ալեքսանդր Թամանյանը, Հայաստանի անկախության հռչակումից հետո իրենց ներդրումն են ունենում հանրապետության պետական խորհրդանշանների՝ դրոշի, զինանշանի,…
1920-ին Առաջին հանրապետության անկմամբ և խորհրդային կարգերի հաստատմամբ Հայաստանը բռնեց սոցիալիստական երկիր դառնալու ճանապարհը՝ միաժամանակ հանդես գալով իբրև համաշխարհային կոմունիզմի հաստատման տեղական հենակետ։ Փոփոխված քաղաքական այս իրադրության մեջ Խորհրդային…
Ստալինյան աքսորից վերադառնալով՝ 1950-ականների խրուշչովյան Ձնհալի տարիներին Աշոտ Հովհաննիսյանն արդարացվեց և վերականգնվեց Կոմունիստական կուսակցության շարքերում: Նույն շրջանում Հովհաննիսյանը գիտական ու քաղաքական ամբիոններից սկսեց հանդես գալ իր առաջին ելույթներով: Սակայն…
Ստալինյան աքսորից հետո՝ 1950-ականների խռուշչովյան Ձնհալի չափավոր ապաստալինացման քաղաքականության պայմաններում Խորհրդային Միության Կոմունիստական կուսակցության Կենտրոնական Կոմիտեն վերականգնեց Աշոտ Հովհաննիսյանին կուսակցության շարքերում: Չնայած այդ հանգամանքին՝ կուսակցական ղեկավար մարմինները թույլ չէին…
Ստալինյան բռնաճնշումներն ու աքսորը վերապրած Աշոտ Հովհանիսյանը 1950-ականների կեսերից՝ Խրուշչովյան Ձնհալի պայմաններում, քաղաքական ու գիտական տարբեր ամբիոններից հանդես էր գալիս ստալինիզմի ու անհատի պաշտամունքի քննադատությամբ: Հետաքսորական շրջանում 1920-ականների իր…
Ստալինյան բռնաճնշումներն ու աքսորը վերապրած Աշոտ Հովհաննիսյանը 1950-60-ական թվականներին շարունակեց իր գործուն պատմաբանությունը: Հովհաննիսյանի անձն ու գործը ստալինիզմը փորձառած խորհրդային երկրում, սակայն, պատմական անաքրոնիզմ էին դարձել: Հովհաննիսյանը պատկանում էր…
Փիլիսոփայական մտքի առանձնահատկություններից մեկն այն է, որ այն պատմական և մշակութային կոնկրետ հանգամանքներով պայմանավորված մտածողության սահմաններն անցնելու պոտենցիալ ունի։ Այն կարող է դարերի ու ծովերի հեռավորությունից անսպասելի դիտակետեր բացահայտել…
Ինչպե՞ս տարբերակել լավը վատից, բարիքը չարիքից։ Սա հիմնարար այն հարցերից է, որին տված պատասխանը որոշում է, թե բարոյափիլիսոփայական ինչ կանխադրույթներից է ելնում տվյալ մտքի ավանդույթը։ Քաղաքական մտքի այն ավանդույթը,…
Երբ 19-րդ դարի արևելահայ լուսավորիչներն ուրվագծում են հայերի՝ որպես քաղաքական միավոր արդիանալու իրենց ծրագրերը, դրանցում գրեթե համատարած նկատվում է միևնույն տրամաբանությունը։ Հայերը պետք է քաղաքակրթվեն՝ որդեգրելով եվրոպական բարոյական գաղափարներ,…
Արևելահայ քաղաքական միտքը մեծապես պարտաբանական է. այն կանխադրում է բարոյական գաղափարի հանդեպ մարդու պարտականությունը և պահանջում, որ քաղաքական գործունեությունը առաջնորդվի ըստ այդ պարտքի։ Մեզանում այս ըմբռնումը մեծապես ազդված է…
Նախաբան Հետազոտական աշխատանքը Առաջին հանրապետության ազգային անկախության ըմբռնումների ու դրանց մշակութային վերապատկերումների վերլուծություն է։ Այսօր Հայաստանի անկախ պետականությունը շուրջ երեսնամյա փաստացի իրողություն է՝ թեև մարտահրավերներով ու անխուսափելի վտանգներով…
Ներածություն 2001 թվականին՝ Հայաստանի երրորդ հանրապետության հիմնադրման տասներորդ տարում, պետական բարձր մակարդակով նշվում էր Հայաստանում քրիստոնեությունը պետական կրոն հռչակելու 1700-ամյակը։ Նույն այս տարում էր լրանում նաև Ավարայրի ճակատամարտի…
Ներածություն Ինչպիսի՞ն է հայաստանյան իրականությունը: Թվում է, այս հարցադրումն անխուսափելի է, եթե մեզ հետաքրքրում է հայաստանյան իրականության պայմաններում գործադրվող քաղաքականությունների բնույթը, դրանց գործադրության չափն ու ձևը: Սակայն այս…
Նախաբան Հատկապես 2020 թվականի պատերազմից և դրան հաջորդող ճգնաժամերից հետո ավելի ու ավելի հրատապ են դարձել մեզանում պետականության նպատակի ու իմաստի վերաբերյալ հարցերը՝ դառնալով պետական ամենաբարձր մակարդակներում քննարկման…
Ներածություն 19-րդ դարի երկրորդ կեսին գրական-հասարակական ասպարեզ մտած Րաֆֆու (Հակոբ Մելիք-Հակոբյանի) գործունեությունը շրջադարձային է 19-րդ դարի հայ լուսավորության պատմության և հայության քաղաքական ճակատագրի մեջ: Դիրքավորելով իրեն մի կողմից`…
Հենրիկ Հովհաննիսյանը մեկն է 1960-70-ականներին ասպարեզ իջած այն խորհրդահայ արվեստաբաններից, ովքեր ազգային մշակույթի նոր թափ առած վերարծարծումը կապում էին խորհրդային միությունում հասանելի եվրոպական արդիասեր արվեստաբանության ձեռքբերումներին։ Արվեստաբանների այս շրջանակն…
Ամեն տարի Բուն Բարեկենդանին նախորդող հինգշաբթի օրը հայ եկեղեցու կանոնի համաձայն նշվում է Վարդանանց նահատակների հիշատակման օրը։ Այս տոնը կանոնացրել է ութերորդ դարում Հովհաննես Օձնեցի կաթողիկոսը։ Հայերի արդիացման 19-րդ…
1850-ականների վերջին ապագա հայտնի գյուղագիր վիպասան Պերճ Պռոշյանը նոր էր ավարտել Թիֆլիսի Ներսիսյան դպրոցն ու սկսել իր ուսուցչական գործունեությունը։ Ներկա վավերագիրը ժողովրդի կրթության բարձր նպատակին լծված նորավարտ ուսուցչի հրապարակած…
Հյուսիսափայլի հետևորդ, Ստեփանոս Նազարյանցի աշակերտ, գրող-հրապարակախոս Սմբատ Շահազիզը 1901 թվականին հրապարակում է Յիշողութիւններ Վարդանանց տօնի առիթով գրքույկը։ Եկեղեցական տոնի «ներքին իմաստն ու բովանդակութիւնը» հիշեցնելու նպատակով գրված այս հրապարակախոսական ակնարկը…
Եռագույնը՝ որպես ազգային պետության դրոշ, առաջին անգամ բարձրացվել է 1918 թվականի օգոստոսի մեկին, երբ Երևանում բացվել էր Առաջին հանրապետության խորհրդարանի առաջին նիստը։ Հորիզոնական կարմիրի, կապույտի ու նարնջագույնի համադրությամբ կազմված…
Հայ արվեստաբանության հիմնադրման ակունքներում կանգնած մտավորական գործիչներից Գարեգին Լևոնյանը Առաջին հանրապետության տարիներին Մշակի էջերում ազգային մշակութային հարցերին զուգահեռ հանդես էր գալիս նաև ներկայի քաղաքական խնդիրներին առնչվող հոդվածներով։ 1918 թվականին…
1883 թվականին Մեղու Հայաստանի թերթի աշխատակից Ա. Հայկունու Կայծեր վեպին ուղղված կծու քննադատությունը և դրան հաջորդած գրողի տնային կալանքը բորբոքում են Րաֆֆու մտավորական ինքնասիրությունը: Կալանքից անմիջապես հետո գրողը Փավստոս…
1883 թվականին Կայծեր վեպի առաջին հատորը լույս տեսնելուց անմիջապես հետո Մեղու Հայաստանի թերթի աշխատակիցներից մեկը` Ա. Հայկունի կեղծանվամբ հանդես եկող Եղիշե քահանա Գեղամյանը հանդես է գալիս վեպի ջախջախիչ քննադատությամբ:…
1850-ական թվականների վերջերին Րաֆֆին ճանապարհորդում է Թուրքահայաստան` սեփական աչքերով ծանոթանալու թուրքահայության ներքին կյանքին: Ճանապարհորդությունից ստացած անմիջական տպավորություններով նա գրում է իր անդրանիկ երկը` Աղթամարա վանքը ուղեգրությունը, որը հրատարակության է…
Արևելահայ լուսավորության ձևակերպած քաղաքական ծրագրերին հատուկ է հակաասիական ազատագրության օրակարգը։ Այս օրակարգի շրջանակում հայ քաղաքական գործչի պարտքն է եվրոպական լուսավորության արժեքները որդեգրել ու դրանց օգնությամբ ազատագրվել ամեն «ասիականից»։ Վերջին…
Պետություն հասկացությունը փիլիսոփայորեն դիտարկել նշանակում է մտորել հասարակական այն կարգի, այսինքն, արդարության այն պատկերացման շուրջ, որն ընկած է պետության տվյալ ըմբռնման հիմքում։ Ուրեմն, եթե ցանկանում ենք փիլիսոփայորեն շոշափել արդի…
19-րդ դարի արևելահայ լուսավորության շրջանակում քաղաքական մտքի առանցքային մտահոգություններից մեկը եղել է հոգևոր-բարոյական գաղափարների հանդեպ հայության անտարբերությունը։ Լուսավորիչների աչքում հայ հասարակական կյանքի արդիացման, քաղաքական ինքնուրույնության ձեռքբերման և հեռավոր ապագայում…
1930-ականներին Հայաստանում ստալինիզմի վերջնական հաստատումը նշանավորեց հայ քաղաքական մտքի պատմության ջնջումն ու աղճատումը: Դրա գինը դարձավ Հայաստանում 1920-ականների սկզբին երկրի ղեկը ստանձնած կոմունիստ գործիչների (Սարգիս Լուկաշինի, Սահակ Տեր-Գաբրիելյանի, Ֆլորա…
