Մարտիրոս Սարյանը հին սերնդի առաջին արվեստագետներից էր, որին Խորհրդային Հայաստանի կառավարությունը պաշտոնապես հրավիրել էր Հայաստան՝ տեղում պետության կայացման աշխատանքներին մասնակցելու համար։ 1920-ականներին պետության կայացման մասն էին կազմում նաև արվեստի…
Նոր տնտեսական քաղաքականությամբ իշխանության եկած հին մեծամասնական ղեկավարության (Ալեքսանդր Մյասնիկյանի, Ասքանազ Մռավյանի, Աշոտ Հովհաննիսյանի, Արտաշես Կարինյանի) համար, որոնք որդեգրել էին տեղական կարիքներից ելնող առավել շրջահայաց քաղաքականություն, խորհրդայնացումից հետո առաջնային…
1890-ականների առաջին տարիներին Կովկասի հայ երիտասարդությունը, ազդված Ռուսաստանում բորբոքվող նարոդնիկական սոցիալիզմի գաղափարներով ու ոգեշնչված տաճկահայերի ազատագրման բաղձանքներով կուսակցական մարմիններ էր ձևավորում՝ միավորելու հայերի կարող ուժերը։ Սրանք դեռևս այն վաղ…
1915 թվականի հոկտեմբերին Մեծ Բրիտանիայի Լորդերի պալատը որոշում կայացրեց հիմնել 20-րդ դարի առաջին կեսի բրիտանական ամենախոշոր նպաստամատույց կազմակերպությունը՝ Հայ փախստականների ֆոնդը, կամ Լոնդոնի քաղաքագլխի ֆոնդը (Lord Mayor's Fund)։ Անգլիական…
1930-ական թթ. սկզբներին ինքնակենսագրական պատումին զուգահեռ Գուրգեն Մահարին գրել է սկսում Գուրգեն խանի տոհմը վեպը, որից մի հատված` Անհետացած ոստանը վերնագրով, տպագրվում է Վերելք ամսագրի 1933 թ. հաջորդական երեք…
Վանում գործող արմենական ու դաշնակցական կուսակցությունների միջև հարաբերությունները հարթ չեն եղել: Իրենք` գործիչները, տարբեր առիթներով վկայում են այն մասին, որ ոչ այնքան ազատագրության ձգտումների, որքան դրանք կյանքի կոչելու եղանակների …
Սկսած դեռ եվրորպական արդի առաջին փիլիսոփաներից, արդի մարդու առողջությունն ու կյանքի բարելավումը եղել է լուսավորական մտքի առանցքային մտահոգություններից մեկը։ Այս առումով պատահական չէ, որ արդի իմաստով մանկավարժության նախակարապետ ու…
1920 թվականին Հայաստանում խորհրդային կարգերի հաստատումը միաժամանակ երկրում ազդարարեց մշակութային հեղափոխության մեկնարկը: Քաղաքական նախագիծ լինելով՝ մշակութային հեղափոխությունը ենթադրում էր քաղաքական, վարչական միջոցների գործադրմամբ վերափոխել տեղական կենցաղն ու հաստատել նոր՝…
1928-ին առաջին ստալինյան հնգամյակի մեկնարկը միաժամանակ ազդարարում էր ստալինյան մշակութային հեղափոխության սկիզբը: Ստալինյան քաղաքականությունների վերջնական հաստատումը Հայաստանում տեղի էր ունենում տասնամյակի սկզբին երկրի ղեկը ստանձնած կոմունիստ գործիչներին ղեկավար պաշտոններից…
Ստորև ներկայացվող վավերագիրը քանդակագործ Այծեմիկ Ուրարտուի հիշողություններն են ճարտարապետ Ալեքսանդր Թամանյանի մասին: Դրանք ծավալվում են 1920-ականների վերջին և 1930-ականների սկզբին բուռն ընթացք ստացած Թամանյանի գործունեության, մասնավորապես Ժողտան (ներկայիս Օպերայի…
Զանգվածային անգրագիտության վերացման հետ մեկտեղ 1920-ականներին լուսավորական քաղաքականության առաջնահերթություններից էր նաև մշակութային ու գեղարվեստական դաշտի կազմակերպումը։ 1920-ականներին այդ դաշտի գրեթե լիակատար բացակայությունը հիմնային այն գործոններից էր, որ զգալիորեն պայմանավորեց…
1920-ական թվականներին Խորհրդային Հայաստանի կառավարության առաջնահերթ խնդիրներից մեկը որբերի կրթության ու դաստիարակության հարցն էր, որն ուղղակիորեն պետք է կապվեր երկրի մշակութային, տնտեսական ու սոցիալական կարիքների հետ։ Ապագայում՝ «սոցիալական չարիքի»…
Խորհրդայնացման սկզբնաշրջանում երկրի տնտեսական ճգնաժամը հաղթահարելու համար առաջնային է դառնում համատարած անգրագիտության վերացումը և պետության կայացմանը նպաստելու նպատակով երիտասարդ նոր կադրերի պատրաստումը։ Այս համատեքստում է նաև, որ կարևորվում է…
1881 թվականին Գալուստ Տեր-Մկրտչյանը (Միաբան) ընդունվեց Փարիզի քաղաքական գիտությունների ազատ դպրոց՝ քաղաքագիտություն ուսանելու։ Ապագա հայտնի հայագետ հոգևորականի կյանքի այս շրջանի, ունկընդրած դասախոսությունների և կրած ազդեցությունների մասին տեղեկությունները շատ սուղ…
1870-ականների վերջին և 80-ականների սկզբին ապագա հայտնի հայագետ, Էջմիածնի միաբան Գալուստ Տեր-Մկրտչյանն (Միաբան) ակտիվ շփումներ ուներ «Նարոդնայա վոլյա» հեղափոխական կուսակցությանը հարող կովկասյան շրջանակների հետ։ Մասնավորապես վկայված է, որ Ներսիսյան…
1905 թվականից Ռուսական կայսրությունում ծայր առած հեղափոխական ալիքը նպաստավոր հիմք ստեղծեց Էջմիածնի Մայր Աթոռում եկեղեցու կառավարման կարգի վերանայման համար։ 1906 թվականի մայիս-հունիս ամիսներին Խրիմյան կաթողիկոսը հայրապետական մի քանի կոնդակներով…
1906 թվականի ամռանը Կովկասի հայ հասարակայնությունը պատրաստվում էր օգոստոսի 15-ին կայանալիք եկեղեցական գործերի կարգադրիչ Կենտրոնական ժողովին։ Խրիմյան կաթողիկոսի կոնդակներով հրավիրված այս մարմինը, որի պատգամավորներն ընտրվում էին ժողովրդի կողմից, իր…
1906 թվականի մայիսի 10-ին հրապարակվեց Հայ եկեղեցու պատմության մեջ առաջին աշխարհաբար հայրապետական կոնդակը, որը նախատեսում էր ժողովրդական ընտրությունների միջոցով հրավիրել ռուսահպատակ հայերի եկեղեցական, կրթական և համայնքային հարցերը վճռող կարգադրիչ…
1930-ական թթ. Գուրգեն խանի տոհմը վեպը, որը հետագայում ընդլայնվելով ներառնվում է Այրվող այգեստաններ վեպում, Գուրգեն Մահարին ձոնում է եղբորը` Խորեն Աճեմյանին: 1960-ական թթ. երկրորդ կեսին Մոսկվայում բնակվող Խորենը լույս…
Ազգագրագետ Երվանդ Լալայանը 1910 թ. Ազգագրական հանդեսի երկրորդ համարում ընդարձակ ուսումնասիրություն է հրատարակում` նվիրված Վան-Վասպուրականի ազգագրությանը: Ուսումնասիրության մի ընդարձակ հատված վերաբերում է Վան քաղաքի ընտանեկան կյանքին, որը, Լալայանի վկայությամբ,…
1918-1919 թթ. բացի գեղարվեստական փոքրիկ գործերից, որբանոցում ապրող պատանի Գուգեն Մահարին Ժողովուրդ և Վերածնունդ թերթերում հանդես էր գալիս նաև որբերի առօրյան ներկայացնող կարճ ակնարկներով: Դրանցում նա որբերի կրթության ու…
Եվրոպական արդի մանկավարժության առանցքային մոտեցումները ձևավորվել են ֆրանսիական լուսավորիչ Ժան-Ժակ Ռուսոյի փիլիսոփայության հետ սերտ կապի մեջ։ Ռուսոն անգամ համարվում է արդի իմաստով մանկավարժության` որպես առանձին գիտակարգի հիմնադիր։ Սակայն, կարևոր…
Կրթական և մանկավարժական նախագծերը կենտրոնական նշանակություն են ունեցել արդի եվրոպական մտքի համար՝ իբրև արդի սուբյեկտ ձևավորելու հնարավորություն և միջոց։ Կրթության արդի պատկերացումները պատմականորեն սերտորեն կապված են ֆրանսիական լուսավորիչ Ժան-Ժակ…
Արդի եվրոպական մտքի առանցքային հանգրվաններից մեկը եվրոպական լուսավորության դեմ սահմանված ռոմանտիկական շարժումն էր։ 18-րդ դարի վերջին ձևավորված և 19-րդ դարի առաջին կեսին ծավալված այս շարժման առաջին սաղմերը ծագել էին…
1928-ին ստալինյան առաջին հնգամյա պլանի մեկնարկն ու Ստալինի միանձնյա իշխանության հաստատումը միաժամանակ ազդարարում էին 1920-ականների սկզբին մեծամասնականների ուղենշած քաղաքական, տնտեսական, մշակութային հեղափոխական ծրագրի ավարտը: Քաղաքական հենց այս բեկումն էր…
1928-ին ստալինյան առաջին հնգամյա պլանի մեկնարկը միաժամանակ ազդարարում էր կոմունիստական կուսակցության ներսում Ստալինի միանձնյա իշխանության վերջնական հաստատումը: Ողջ Միության տարածքում քաղաքական ուղիղ վերահսկողությամբ ու կոպիտ միջոցներով մեկնարկած համընդհանուր կոլեկտիվացումն…
1920-ականների երկրորդ կեսը ողջ Խորհրդային Միության համար մեկնարկեց երկրի տնտեսական հետագա զարգացումը որոշարկելու շուրջ ընթացող ներկուսակցական պայքարով: Կենտրոնական՝ «լենինյան» գծի պաշտպանի դիրքում իրեն տեղակայելով՝ Ստալինը կարողացավ քաղաքականապես չեզոքացնել թե´…
Վկայություններ կան, որ Գևորգյան ճեմարանը վաղաժամ թողնելուց և Ներսիսյան վարժարան տեղափոխվելուց հետո՝ 1970-ականների վերջին և 1980-ականների սկզբին, ապագա հայտնի հայագետ հոգևորական Գալուստ Տեր-Մկրտչյանը (Միաբան) ակտիվ մասնակցություն է ունեցել Թիֆլիսում…
1906 թվականին կաթողիկոս Մկրտիչ Խրիմյանի երկու կոնդակներով Հայ առաքելական եկեղեցին հրավիրում է Ազգային պատգամավորական կենտրոնական ժողով։ Սա ռուսահայաստանում բնակվող հայերի՝ մեծ լիազորություններ ունեցող ներկայացուցչական մի օրգան պետք է լիներ,…
Կրթությունն ու մանկավարժությունը եվրոպական Լուսավորության առանցքային բաղադրիչներից են եղել։ Քաղաքակրթական մեծ բարեփոխումներն ապագա սերունդների կյանքում կենսագործելու նպատակով բազում մտածողներ առաջ են քաշել «ճշմարիտ» կրթության իրենց պատկերացումները, որոնց վրա և…
