19-րդ դարի թե՛ արևմտահայ, թե՛ արևելահայ մտավոր իրականությունը մի մեծ չափով պայմանավորված էր արդի եվրոպական մտքի յուրացման ու արժևորման փորձերով։ Հենվելով եվրոպական արդի մտավոր արտադրանքի վրա հայ մտավորականների մի…
19-րդ դարի Եվրոպայի հասարակական-քաղաքական կյանքը մեծապես պայմանավորված էր Ֆրանսիական մեծ հեղափոխությամբ և վերջինիս թողած ժառանգությամբ։ Մայրցամաքային Եվրոպայում պետական կառավարման ձևերը մի զգալի չափով զարգացել ու իրենց արդի տեսքն են…
18-րդ դարի եվրոպական լուսավորական գաղափարները վճռական նշանակություն են ունեցել արդի մանկավարժության ու կրթության ձևավորման գործում։ Մասնավորապես մեծ արձագանք են ստացել այս գիտակարգի ակունքներում կանգնած 18-րդ դարի ֆրանսիական լուսավորության ներկայացուցիչ…
1869 թվականին Ղազարոս Աղայանը ստանձնեց Մայ Աթոռի պաշտոնական ամսագրի՝ Արարատի խմբագրությունը։ Այս նույն ընթացքում արևելահայ իրականության մեջ բացվեց առաջին բարձրագույն կրթական հաստատությունը՝ Էջմիածնի ճեմարանը։ Խմբագիր լինելու իր այս միջոցին,…
1920 թվականին խորհրդային կարգերի հաստատումը միաժամանակ երկրում ազդարարեց մշակութային հեղափոխության մեկնարկը: Սոցիալիստական հասարակարգ կառուցելու ճանապարհին հաստաված կենցաղի ու վարքուբարքի վերափոխումը դարձավ քաղաքական առաջնահերթ խնդիր: Սակայն 1920-ականների կեսին արդեն հստակ…
1920-ականների երկրորդ կեսին՝ ստալինյան քաղաքականությունների հաստատման պայմաններում, նոր՝ խորհրդային արվեստի ստեղծման հրամայականը վերաձևակերպվում է: Դա էապես պայմանավորված էր այն գործուն դերակատարմամբ, որ խորհրդահայ գեղարվեստական դաշտում տասնամյակի երկրորդ կեսին ստաձնեցին…
Հայաստանում խորհրդային կարգերի հաստատմամբ ազդարարված մշակութային հեղափոխությունը նոր արվեստ ստեղծելու պահանջ առաջադրեց նորաստեղծ երկրում բնակվելու եկած արվեստագետներին (Մարտիրոս Սարյան, Ալեքսանդր Թամանյան, Գաբրիել Գյուրջյան և այլք): Այդ արվեստագետներից էր Մարտիրոս…
1911 թվականին Հայ առաքելական եկեղեցում տեղի ունեցան կաթողիկոսական ընտրություններ, որի արդյունքում հայրապետական գավազանը ստացավ Գևորգ Ե. Սուրենյանց (Տփղիսեցի) կաթողիկոսը։ Ընտրություններին հայ հասարակայնությունը ընդհանուր գծերով բաժանված կարելի է տեսնել երկու…
1911 թվականին Մաթևոս Բ Կոստանդնուպոլսեցու (Իզմիրլյան) մահից հետո Մայր Աթոռը վերստին կանգնած էր կաթողիկոսական ընտրության առաջ։ Դեռևս Մկրտիչ Խրիմյանի մահվանից՝ 1907 թվականից սկսած Հայ եկեղեցու բարենորոգչական շարժում անունը ստացած…
20-րդ դարասկզբին քաղաքական ազատագրության գաղափարը տարբեր ճանապարհներով էր թափանցում ժողովրդական կյանք` դպրոցներ, մամուլ, գրականություն, ի վերջո` ընտանեկան կյանք: Համայնական կյանքով ապրող հայության մոտ գրի ու գրականության ճանապարհով ազգային կյանք…
Մահարու Այրվող այգեստաններ վեպն ընթերցողի ուշադրությունն անընդհատ սևեռում է Վանի առօրյա կյանքին ու կենցաղին, որն աչքի է ընկնում իր տարասեռությամբ: Մի կողմից` այն տոհմիկ աշխարհ է` հաստատված ընտանեկան հարաբերությունների…
«Դիլիջան, երրորդ որբանոց, շատ մեծ պատճառներ ունեմ ես քեզ չմոռանալու և չեմ մոռանա: Ես քեզ չեմ մոռանա հենց թեկուզ այն պատճառով, որ մի գիշեր, երբ բոլոր որբերն օրորվում էին…
1901 թվականի վերջին Էջմիածնի պաշտոնական ամսագիր Արարատի խմբագրությունը կաթողիկոս Մկրտիչ Խրիմյանի հրամանով Կարապետ վարդապետ Տեր-Մկրտչյանից անցնում է Գալուստ Տեր-Մկրտչյանին (Միաբան)։ Ամսագրի դեկտեմբերի համարում Հայ եկեղեցու բարենորոգչական շարժման առանցքային ներկայացուցիչ…
19-րդ դարի վերջին Հայ եկեղեցու բարենորոգչական շարժում անունը ստացած հոսանքի առաջամարտիկ Կարապետ վարդապետ Տեր-Մկրտչյանը ժողովրդական լուսավորությունն էր տեսնում եկեղեցին ամրացնելու և հոգևոր հոտի հետ կապը վերահաստատելու հիմնական ճանապարհը։ Եկեղեցու…
1881 թվականին նախկին ճեմարանական և ապագա հայտնի հայագետ Գալուստ Տեր-Մկրտչյանը (Միաբան) համայնքային միջոցներով ուղևորվում է Ֆրանսիա՝ սովորելու Փարիզի քաղաքական գիտությունների ազատ դպրոցում։ Գիտնականի այս փորձառության և ուսանողական շրջանում իրեն…
20-րդ դարասկզբից հայ արդիականությունը զգալիորեն հատկանշող որբական փորձառությունը Ադո Ադոյանի պարագայում իր դերն է կատարել սիրասեռային և ընտանեկան կյանքը գիտական հիմքերի վրա ուսումնասիրելու գործում: Ընտանիքին ու սիրուն վերաբերող նրա…
Դեռ 1961 թվականին Ադո Ադոյանը հոդված է պատրաստում՝ նվիրված Աղասի Խանջյանի ծննդյան 60-ամյակին: Չգիտենք, արդյոք հենց նույն թվականին հոդվածը տպագրվում է, թե` ոչ, սակայն քսան տարի անց այդ նույն…
Գուրգեն Մահարու Այրվող այգեստաններ վեպն իր բարդ կառուցվածքով վերակերտում է 20-րդ դարասկզբի Վանի ազգային, հասարակական, քաղաքական և մշակութային կյանքը: 1960-ական թթ. հետստալինյան քաղաքականությունների համատեքստում ստեղծված այս գործով հեղինակն ավարտին…
Կարսը յուրօրինակ դիրք է գրավել 20-րդ դարասկզբի ազգային հեղափոխական շարժումների պատմության մեջ: Արևելյան Հայաստանի կողմից սահմանակցելով Ալեքսանդրապոլին, իսկ մյուս կողմից` Արևմտյան Հայաստանի գավառներին` նա մի կողմից հանգրվան է եղել…
Այրվող այգեստաններ վեպի վերջաբանի փոխարեն գրված առաջաբանում Գուրգեն Մահարին իր վեպը տեղակայում է 1920-1930-ական թթ. գրված երկու այլ վեպերի` Եղիշե Չարենցի Երկիր Նայիրիի և Ակսել Բակունցի Կյորեսի կողքին: Նման…
Նախախորհրդային թե՛ արևմտահայ թե՛ արևելահայ պարբերական մամուլը լի է Ժան-Ժակ Ռուսոյի անունը շոշափող տարատեսակ հրապարակումներով ու հոդվածներով։ Դրանց մեծամասնության միջով կարմիր թելի նման անցնում է հայ իրականության արդիացման, հայերի՝…
Աշխարհիկ հասարակական կյանքի և քաղաքական մտքի ձևավորումն ավանդաբար համարվել է եվրոպական լուսավորության մեծագույն ձեռքբերումներից մեկն ու արդի արևմտյան քաղաքակրթության առանցքային հատկանիշը։ Աշխարհիկ քաղաքական միտքն արդի ժամանակներում սերտորեն լծորդվել է…
Ֆրանսիական Մեծ հեղափոխությունը և դրա գաղափարական ակունքներում կանգնած ֆրանսիական լուսավորիչների քաղաքական միտքը խորը դրոշմ թողեց քաղաքականության արդի իրողությունների ու պատկերացումների վրա։ Մարդու բնածին, անօտարելի ու հավասար իրավունքների, դրանք ապահովող…
1920 թվականին Հայաստանի խորհրդայնացմամբ նոր՝ սոցիալիստական հասարակարգ կառուցելու քաղաքական նախագծի կենսագործման համար առանցքային դարձավ երկրում հաստատված մշակույթի ու կենցաղի հեղափոխումը: Ինքնին քաղաքական ծրագիր լինելով՝ Հայաստանում մեկնարկած մշակութային հեղափոխությունը ենթադրում…
Հայաստանում խորհրդային կարգերի հաստատմամբ իշխանության գլուխ անցած հին մեծամասնական գործիչների (Ալեքսանդ Մյասնիկյանի, Արտաշես Կարինյանի, Ասքանազ Մռավյանի և այլոց) առջև քաղաքական, տնտեսական, սոցիալական և այլ բնույթի հրատապ խնդիրների շարքում առաջնային…
Խորհրդային կարգերի հաստատմամբ Հայաստանում մեկնարկած մշակութային հեղափոխությունը նպատակ էր հետապնդում արմատապես վերափոխել հայաստանյան հաստատված բարքն ու կենցաղը: Արդիականացման ուղին բռնած նորաստեղծ երկրում «նահապետական», «հնադարյան» նիստուկացը քաղաքական ուղիղ միջամտությամբ պետք…
1920 թվականի սոցիալիստական հեղափոխությունը Հայաստանում հաստատեց ինչպես քաղաքական, այնպես էլ մշակութային նոր իրադրություն: Քաղաքական անկայուն պայմանների հետնախորքին տնտեսապես, սոցիալապես քայքայված երկիրը պետք է բռներ սոցիալիստական պետություն ու հասարակարգ կառուցելու…
1881 թվականին նախկին ճեմարանական և ապագա հայտնի հայագետ հոգևորական Գալուստ Տեր-Մկրտչյանը (Միաբան) ճամփա է ընկնում Ֆրանսիա՝ Փարիզի քաղաքական գիտությունների ազատ դպրոցում սովորելու։ Գիտնականի կյանքի ուսանողական այս շրջանի մասին ամենաառատ…
Գրականագետ, հասարակական-քաղաքական գործիչ Հարություն Կարապետյանի` Եղիշե Չարենցի Երկիր Նայիրի վեպի ստորև ներկայացվող ընթերցումը գալիս է վաղ 1990-ականներից, երբ անկախացող Հայաստանի հասարակական-քաղաքական կյանքում օրակարգային էր ազգային կյանքը նորովի և ինքնուրույնաբար…
1954 թ. հրատարակվում է Եղիշե Չարենցի տարբեր շրջանի գործերը մի կազմի տակ հավաքած Եղիշե Չարենց հատորը` Սողոմոն Տարոնցու խմբագրությամբ, որն առաջին փորձն էր հետստալինյան շրջանում վերաներկայացնելու Չարենցին` խորհրդային նոր`…
