Ե. Չարենցը, 1924-ին Եվրոպա մեկնելիս, ցանկություն է ունեցել Երկիր Նայիրի վեպը հրատարակել արտասահմանում: Մինչև մեկնելը վեպի երկրորդ` արտասահմանյան հրատարակության համար առաջաբան գրելու խնդրանքով դիմել է պատմաբան, Նորք (որտեղ առաջին…
Եղիշե Չարենցի Երկիր Նայիրի վեպի ընթերցումները, հրատարակության առաջին օրերից ի վեր, տարամիտել են գեղարվեստական ու գաղափարական հարցերի շուրջ: Հասարակական-քաղաքական գործիչ, հրապարակախոս և գրաքննադատ Արտաշես Կարինյանն առաջիններից էր, որ այն արժևորեց իր…
Ծխական քահանայի որդի, Էջմիածնի Գևորգյան ճեմարանի նախկին սան, ապագա խոշորագույն հայագետ Գալուստ Տեր-Մկրտչյանը (ավելի ուշ՝ Միաբան) 1878 թվականից անցնում է Թիֆլիսի Ներսիսյան դպրոց։ Արևելահայ մտավորական կյանքում սա մի շրջան…
Դարադարձի Հայ եկեղեցու բարենորոգչական շարժման առաջամարտիկ Կարապետ Տեր-Մկրտչյանի ներկայացվող հոդվածը գրվել է ի պատասխան հասարակական գործիչ Լևոն Սարգսյանի՝ 1900 թվականին Մոսկվայում լույս տեսած Հին ցաւ ժողովածուի։ 1890-ականների երկրորդ կեսին…
1967 թվականին ՀԿԿ կենտրոնական կոմիտեի օրգան Սովետական Հայաստան թերթում տպագրվում է Հայաստանի լուսավորության ժողովրդական կոմիսար Արտո Եղիազարյանի գրախոսությունը նվիրյալ ազգային գործիչ Ներսիկ Ստեփանյանի մասին պատմող ռուսալեզու գրքույկի վերաբերյալ: Տվյալ…
Արևմտահայ գաղթական, որբ, կոմունիստ հասարակական գործիչ Ադո Ադոյանը տասնհինգամյա աքսորից վերադառնալուց հետո առաջին նյութերից մեկը, որ տպագրում է հայ խորհրդային մամուլի գլխավոր օրգանում` Սովետական Հայաստան թերթում, Հայկական ԽՍՀ Ժողովրդական…
Ներկա վավերագիրը կարևոր է մեր ուսումնասիրության համար այն տեսանկյունից, որ ցույց է տալիս 1933-34 թվականներին Խորհրդային Հայաստանում Աղասի Խանջյանի կառավարության և ԱՄՆ-ի հայ համայնքների համագործակցության սերտ կապը երկրի արդիականացման…
Մանկատնից դուրս գալուց հետո 1921 թվականից ներգրավվելով Հայաստանի պատկոմական (պատանի կոմունարներ) կազմակերպության ակտիվ գործունեության մեջ, դառնալով բոլշևիկյան կուսակցության գաղտնի բջիջի անդամ Երևանի պետական որբանոցում, լինելով Հայաստանի երիտասարդ կոմունիստների «Սպարտակ»…
Հայ իրականության արդիացման գործընթացի առանցքային պահերից է եղել քաղաքական հաղափոխական գործունեությունը։ Վերջինիս պատմական ակունքներն ընկած էին հայ ազգային հեղափոխական կուսակցությունների կազմավորմանը նախորդած շրջանի՝ 1850-60-ականների քաղաքական շարժումների ու ակտիվացումների մեջ։…
Մեզանում արդի մտքի և լուսավորական գաղափարների հետ առաջին ծանոթությունները զուգորդվել են այդ գաղափարների ներքին հակասականության և դրանց հեղինակների զգացմունքային պառակտվածության մասին քննարկումներով։ Բարոյական և հուզական երկփաղկումների անկյան տակ էր,…
Հայ իրականության մեջ արդի մտքի հետևողական առաջին քննարկումները գտնում ենք Մխիթարյան միաբանության անդամների աշխատություններում։ Միաբանության հայրերն իրեց առաջ նպատակ էին դրել ստեղծել հայալեզու բանասիրական, լեզվագիտական, աշխարհագրական, պատմագիտական և դավանաբանական…
Հայաստանում խորհրդային կարգերի հաստատումից հետո, չնայած քայքայված երկրի տնտեսական, սոցիալական, մշակութային վիճակը բարելավելու համար մեծամասնական կառավարությունից պահանջվող հսկայական ռեսուրսների ու ջանքերի ներդրմանը, գեղարվեստական կյանքի կազմակերպումն ու կայացումը հետհեղափոխական առաջին…
1920 թվականին խորհրդային կարգերի հաստատումը Հայաստանում միաժամանակ նշանակում էր, որ երկիրն այսուհետ անխուսափելիորեն բռնում է նաև մշակութային հեղափոխության ուղին: Նոր պետության պայմաններում նոր՝ սոցիալիստական հասարակարգ կառուցելու հիմնարար պահանջն էր՝…
19-րդ դարի երկրորդ կեսի հայ մտավորականների մտահոգությունների կենտրոնում էր հայերի՝ որպես ազգի արդիանալու հիմնահարցը, և իբրև այդ գործընթացի երաշխիք ու վերջնանպատակ՝ սեփական պետության կառուցումը։ Դժվար չէ համոզվել, թե ինչ…
Ընթերցողին ներկայացնում ենք մի հոդված, որտեղ փորձ է արվում հակիրճ ուրվագծել Ժան-Ժակ Ռուսոյի գաղափարները և դրանց ազդեցությունը 19-րդ դարի եվրոպական կյանքի վրա։ Հատկապես շեշտադրված է Ռուսոյի գաղափարների նշանակությունն արդի…
Գուրգեն Մահարին Այրվող այգեստաններ վեպը գրելիս բացի մանկական իր հիշողություններից և ընտանեկան պատմություններից մեծապես հենվել է նաև 1960-ական թթ. ազգային կուսակցությունների գործունեությունը վերագնահատող քննարկումների վրա: Դրանց մեջ կարևոր տեղ…
Եղիշե Չարենցն իր Երկիր Նայիրի վեպը գրել է 20-րդ դարասկզբի համաշխարհային իրադարձությունների հետնախորքին: Չարենցի գործերի ակադեմիական հրատարակությունն իրականացրած Ալմաստ Զաքարյանի դիտարկմամբ վեպը գրելիս հեղինակն հենվել է ոչ միայն անձնական…
Գալուստ Տեր-Մկրտչյանն Էջմիածնի միաբանություն է մտել 1887 թվականին։ Ներկայացվող վավերագիրն առաջիններից է Մայր Աթոռի պաշտոնական ամսագրի՝ Արարատի էջերին հրապարակած նրա հոդվածների շարքում։ Ուրեմն այն ժամանակ, երբ «Միաբան» անունը դեռևս…
Գերմանավարտ վարդապետ, հայագետ, արվեստաբան Գարեգին Հովսեփյանը 20-րդ դարասկզբի Հայ եկեղեցու բարենորոգչական շարժման կարևոր ներկայացուցիչներից է։ Ներկայացվող հոդվածը վարդապետը գրել է 1907 թվականին՝ որպես Մայր Աթոռի պաշտոնական ամսագիր Արարատի խմբագիր՝…
Մկրտիչ Խրիմյանն Ամենայն հայոց կաթողիկոս է օծվել 1893 թվականի սեպտեմբերին։ Արարատ ամսագրի սեպտեմբեր-հոկտեմբեր համարում Հայրիկին իր աքսորավայր Երուսաղեմից դեպի Մայր Աթոռ ուղեկցած պատվիրակության անդամ Մեսրոպ աբեղա Տեր-Մովսեսյանը մեծ հանդիսավորությամբ…
Հայաստանում 1920 թվականին խորհրդային կարգերի հաստատումն ուղղակիորեն ենթադրում էր, որ կյանքի անխտիր բոլոր ասպարեզները պետք է կազմակերպվեին այդուհետ խորհրդային պետական օրենքների ներդրմամամբ: Հեղափոխությունից հետո քաղաքական օրենքի կիրարկումն ուրեմն անխուսափելի…
1920 թվականին խորհրդային կարգերի հաստատումից անմիջապես հետո երկրի ղեկավարությունը ստանձնած մեծամասնական գործիչների (Ալեքսանդր Մյասնիկյան, Սարգիս Լուկաշին, Սաքո Համբարձումյան և այլք) առջև էր դրված քաղաքական վայրիվերումներից դեռևս չվերականգնված, տնտեսապես քայքայված,…
1920 թվականի խորհրդային կարգերի հաստատմամբ Հայաստանում ազդարարվեց տեղական կյանքի ու կենցաղի արդիականացման նախագծի հեղափոխական մեկնարկը: Ինքնին քաղաքական ձեռնարկ լինելով՝ կենցաղի վերակառուցման խորհրդային նախագծի ներդրումը ենթադրում էր քաղաքական սահմանված օրենքի…
Նուէր որբերին միօրյա թերթի 1915 թվականի դեկտեմբերի 9-ի համարում, որ ստեղծվեց ի նպաստ հայ որբերի, տպագրվում է Խրիմյան Հայրիկի` այն ժամանակվա դրությամբ անհայտ մի նամակ՝ ուղղված Բաքվի Մարդասիրական ընկերությանը: …
Ադո Ադոյանի բանաստեղծության հերոսուհին` Ամալյան, եղել է Հովհաննես Թումանյանի կրտսեր որդու՝ Արեգ Թումանյանի կինը: Երևանում գլխավորել է ՀԿԿ ագիտացիայի և պրոպագանդայի բաժինը: Մի բնագավառ, որը հետո կղեկավարի նաև Ադո…
Ադո Ադոյանը ձերբակալվում է 1937 թվականի սեպտեմբերի տասնվեցին, ՀԽՍՀ քրեական օրենսգրքի 67 և 68 հոդվածներով, որպես «հակահեղափողական աջ տրոցկիստական կազմակերպության անդամ»: 1940 թվականի ապրիլի 5-ին դատապարտվում է 5 տարվա…
Անցած դարադարձին առաջ եկած հայ եկեղեցու բարենորոգչական շարժման առաջամարտիկ Կարապետ Տեր-Մկրտչյանի համար քարոզն առանցքային դեր ունի ժողովրդական լուսավորության և եկեղեցու հոտը կենդանի հավատքով համախմբելու համար։ Դրա նշանակությունը Տեր-Մկրտչյանին է՛լ…
Ներկայացվող վավերագիրը տպագրվել է Արարատ ամսագրում՝ 1908 թվականի նոյեմբերին. Մայր Աթոռի պատմության մեջ մի շրջան, երբ Մկրտիչ Խրիմյանի մահից հետո կաթողիկոսական ընտրությունների հետնախորքին առավել սրվել էին եկեղեցական բախումները։ Հոգևորականների…
Ազգագրական հանդեսի էջերում 1916 թվականին տպագրված այս հոդվածը հեղինակել է կրոնափիլիսոփա Միսաք Խոստիկյանը, ով մեկն էր դարադարձին հայ եկեղեցու բարենորոգությամբ մտահոգ էջմիածնական հոգևորականներից։ Եվրոպայի բողոքական աստվածաբանական ֆակուլտետներում ուսում ստացած…
1960-ական թթ. Խորհրդային Միությունում ստալինյան քաղաքականությունների վերանայման և Խորհրդային Հայաստանում հայոց ցեղասպանության հարցի հանրային վերարծարծման հետնախորքին նոր շրջադարձ է ապրում հայոց քաղաքական ազատագրության վերըմբռնման հարցը: Հարցն առանձնակի սրությամբ է…
