Երկրորդ համաշխարհային պատերազմը հաղթելուց հետո ստալինյան համակարգը նոր «պայքարի և հաղթանակի» ծրագիր էր առաջարկում՝ առաջ քաշելով չորրորդ հնգամյա պլանը։ Մշակույթի և արվեստի ոլորտում նոր հնգամյակի անելիքները 1946 թվականին ուղենշեց…
1778 թվականին Վենետիկում, Հնդկաստանի Մադրաս քաղաքում գործող վաճառական Շահամիր Շահամիրյանի պատվերով լույս է տեսնում Հայաստանը ուրվագծող քարտեզը՝ Աշխարհացոյց Հայաստանեայցը: Քարտեզն առանձնահատուկ է ոչ միայն հայկական պատմական տեղավայրերի և հարակից…
1922 թվականին Երևանում լույս տեսնող Նորք ամսագրի առաջին համարում հրապարակախոս, հայագետ, պատմաբան Թադևոս Ավդալբեգյանի Հայ ազատագրական շարժման յերկու հոսանք XVIII դարի վերջերում հոդվածին կից ընթերցողին է ներկայացվում հետաքրքրական մի…
1797 թվականի նոյեմբերի 20-ին վրաց թագավոր Հերակլ երկրորդը վավերացնում է իր երկրի սահմանների հարավը զբաղեցնող Գուգարաց աշխարհը՝ Լոռի քաղաքով, հնդկաստանաբնակ վաճառական Շահամիր Շահամիրյանին շնորհելու վերաբերյալ հրովարտակը: Վերջինս դեռևս 1790…
Հայաստանի խորհրդայնացման եռամյա տարելիցին նվիրված Խորհրդային Հայաստան թերթի՝ 1923 թվականի նոյեմբերի 29-ի հատուկ համարը բացվում է նկարիչ Հակոբ Կոջոյանի՝ Խորհրդային Հայաստանի եռամյա պատմությունը ներկայացնող գրաֆիկական աշխատանքով։ Խորհրդային Հայաստանի պաշտոնական…
1946 թվականին՝ Համաշխարհային պատերազմի հաղթանակից անմիջապես հետո, խորհրդային գրականության և արվեստի ոլորտում մեկնարկեց գաղափարական թերությունները սուր ինքնաքննադատությամբ շտկելու փուլը։ Սրա սկիզբը դրեց Անդրեյ Ժդանովը նույն թվականի իր «պատմական» համարվող…
Ավանդաբար հայ քաղաքական միտքը ոգեշնչված է եղել ֆրանսիական լուսավորական իդեալներով և դրանց հետագա գերմանական ու ռուսական վերամեկնաբանություններով։ Պետությունն ու քաղաքականությունն ընկալելու մեր լուսավորիչների եղանակը փիլիսոփայորեն բնորոշելու տեսանկյունից առանցքային է…
Մեզանում լուսավորական քաղաքական մտքի վառ արտահայտված առանձնահատկություններից է դրա հոգևոր-կրոնական իմաստավորումը։ Հայ լուսավորիչները քաղաքականության հիմքում տեսել են բարոյական գաղափարների համաձայան ապրելու հանձնառությունը. հանձնառություն, որը մարդուն վեր է բարձրացնում իր…
Քաղաքական մտքի մեր լուսավորական ավանդույթի առանձնահատկություններից է այն, որ վերջինս չի ենթադրում տարբեր մարդկանց միջև զգայական մակարդակում հարաբերություն։ Որպես կանոն, կենտրոնում է հայտնվում վերզգայական բնույթ ունեցող այս կամ այն…
1950-1960-ականներին Աշոտ Հովհաննիսյանը շարունակեց ստալինյան բռնաճնշումներով ու աքսորով ընդհատված իր գործուն պատմաբանությունը: Խրուշչովյան «ձնհալի», ապա բրեժնևյան «լճացման» պայմաններում Հովհաննիսյանի հետաքսորական կյանքն ու գործունեությունն ինքնին վեր էին հանում 1920-ականների պատմաքաղաքական…
18-րդ դարում Մադրասի հնդկահայ գործիչների քաղաքական ծրագրի ուսումնասիրությունը մեզ տանում է 17-րդ դարի Նոր Ջուղա՝ շոշափելու շահական Պարսկաստանի սրտում բնավորված հայ գաղութի կյանքի հանգամանքները: Նախիջևանի հայերով կազմավորված այս համայնքի…
Խորհրդային միության կազմալուծումից հետո հայ քաղաքական մտքի պատմության մեջ 18-րդ դարավերջի հնդկահայ գործիչների քաղաքական ծրագիրը սկսում է ըմբռնվել իբրև Երրորդ հանրապետության հիմքում ընկած գաղափարաբանություն: Այս առումով նշանակալի էր դառնում…
Այլադավան տիրապետողներից հայերի ազատագրության և կորսված հայրենիքը վերագտնելու նպատակը Մադրասի հնդկահայ գործիչների օրակարգում դրված էր որպես ամենօրյա «փութաջան» աշխատանք պահանջող հարց: Այս նպատակի իրագործման ճանապարհին կարևոր գործնական նշանակություն էր…
Էդուարդ Իսաբեկյանն իր ստեղծագործության մեջ Դերենիկ Դեմիրճյանի Վարդանանք պատմավեպի մոտիվներին մի քանի անգամ և մի քանի տարբեր միջնոցներով է անդրադարձել։ Նկարիչն ունի բուն վեպի նկարազարդման գրաֆիկական մի քանի շարքեր՝…
Դերենիկ Դեմիրճյանի Վարդանանք պատմավեպի առաջին հատորը լույս տեսավ Հայրենական պատերազմի ամենաթեժ օրերին՝ 1943 թվականին։ 1946-ին երկրորդ հատորի հրատարակումն արդեն համընկավ պատերազմից հետո նոր թափ առած «իդեոլոգիական պայքարն ուժեղացնելու», «բոլշևիկյան…
Համաշխարհային պատերազմի հաղթանակից հետո՝ 1946 թվականի օգոստոսին Խորհրդային Միությունում ընդունվեց առաջիկա տարիների «ժողովրդական տնտեսության վերականգնման և զարգացման հնգամյա պլանը»։ Պատերազմի տարիներին կապիտալիստական երկրների՝ հատկապես Բրիտանիայի և Ամերիկայի հետ դաշնակցությունը,…
1940-ականներից Խորհրդային միությունում քրիստոնեական եկեղեցիների հանդեպ ճնշումների աստիճանական թուլացում ենք նկատում։ Հայրենական պատերազմի տարիներին այս դինամիկան վերաճում է ընդհուպ մինչև զգուշավոր համագործակցության։ Սրա մի նշան կարելի է դիտել այն,…
1920-ականներից Խորհրդային Միությունում սկիզբ առած նոր՝ պրոլետարական արվեստի բնույթի շուրջ բուռն բանավեճերը ստալինյան 1930-ականների կեսերին արդեն վերևից պարտադրված խիստ որոշակի պատասխան ստացան։ Սոցիալիստական ռեալիզմն էր արվեստի միակ ընդունելի չափանիշների…
Հասկացական այն շրջանակը, որի ներսում պատմականորեն ձևավորվել է հայ լուսավորականության քաղաքական միտքը և մասնավորապես պետության արդի մեր ըմբռնումը, բարոյականությունը հակադրում է մարդու զգայանյութական աշխարհին։ Ռուսոյական բարոյափիլիսոփայության ոգով՝ մեր լուսավորչները…
Դժվար է գտնել քաղաքական փիլիսոփայության որևէ ավանդույթ, որը պետության հիմքում չի կանխադրում անձնական շահի և հանրային շահի միջև լարուման գոյությունը։ Տարբեր են սակայն այն եղանակները, որոնցով ըմբռնվում է այս…
Բարոյափիլիսոփաներն արդարև նկատում են, որ պետությունը՝ հատկապես իր արդի տեսքով, ամենաբարդ կառույցներից է, որի հետ մարդ առնչվում է։ Պատահական չէ, որ արդի պետությունն ըմբռնելու խնդրն ինքը մեծ մարտահրավեր է…
Քաղաքական մտքի մեր ավանդույթի շրջանակներում բարիք գործելու և չարիքից խուսափելու պարտականությունը հանգեցվում է մարդու գաղափարական համոզմանը։ Այս ավանդույթի շրջանակներում է, որ պետության «տեսությունը» հանգում է բարոյական իդեալի հանդեպ այնպիսի…
1967-ին տպագրության հանձնված Ուրվագծեր 19-րդ դարի երկրորդ կեսի արևելահայ հասարակական հոսանքների և հայ քաղաքական կուսակցությունների պատմության գրքում Հովհաննիսյանն առաջադրում էր արևելահայ ազգային-քաղաքական կուսակցությունների սկզբնավորման տեսությունը: Հովհաննիսյանի գրքում հայ կուսակցությունների…
Ստալինյան աքսորն ու բռնաճնշումները վերապրած Աշոտ Հովհաննիսյանը 1950-1960-ականներին մարմնացնում էր ստալինիզմով ջնջնված ու մոռացված 1920-ականների քաղաքական մտքի ավանդույթը: Հետաքսորական իր գործունեությամբ Հովհաննիսյանը երևան էր բերում հայ քաղաքական մտքի զարգացումներն…
1960-ականներին՝ բրեժնևյան լճացման տարիներին, հետաքսորական իր գործունեությամբ Աշոտ Հովհաննիսյանը բախվեց պատմագիտության ու քաղաքականության մեջ բարձրացած ստալինիզմի նոր ալիքին: 1960-ականներին Հովհաննիսյանը գաղափարապես շարունակում էր հրապարակ բերել 1920-ականներին առաջ քաշած հայաստանյան…
19-րդ դարի վերջին նոր ձևավորվող արդի հայագիտության մեջ առանցքային տեղ սկսեց զբաղեցնել հայ գրականության ոսկեդարը համարվող հինգերորդ դարի մատենագիրների անունով մեզ հասած մատյանների քննությունը։ Քննադատական գիտության թափ առնող այս…
Նախաբան Նոր տետրակ որ կոչի յորդորակ (գրաբար) Նոր տետրակ, որ կոչվում է հորդորակ (աշխարհաբար) Նախաբան Հնդկաստանի Մադրաս քաղաքում Շահամիր Շահամիրյանի հիմնադրած տպարանում լույս տեսած գրքերի շարքում նշանակալի տեղ է…
Մեր հետազոտության նպատակն է քննել 18-րդ դարի երկրորդ կեսին Հնդկաստանի Մադրաս քաղաքում գործող հայերի քաղաքական ծրագիրը և այն պայմանավորող մտավորական ավանդույթը՝ արդի հայ հանրապետականության հիմքերն ըմբռնելու համար։ Մադրասի խմբակը,…
1941 թվականին Խորհրդային Միության վրա Ֆաշիստական Գերմանիայի հարձակումից հետո խորհրդային կյանքի բոլոր ասպարեզները ֆաշիզմի դեմ բացեցին կռվի իրենց ճակատը։ «Հայրենական» անունը ստացած այս պատերազմի մեկնարկից ամիսներ անց ՍՍՌՄ գիտությունների…
1943 թվականին՝ Ֆաշիստական Գերմանիայի դեմ Խորհրդային Միության մղած պատերազմի շիկացած պահին, Խորհրդային Հայաստանում լույս է տեսնում Դերենիկ Դեմիրճյանի Վարդանանք պատմավեպի առաջին հատորը. «… և քանի որ մեր ժողովուրդը դուրս…
