19-րդ դարի արևելահայ լուսավորության շրջանակում քաղաքական մտքի առանցքային մտահոգություններից մեկը եղել է հոգևոր-բարոյական գաղափարների հանդեպ հայության անտարբերությունը։ Լուսավորիչների աչքում հայ հասարակական կյանքի արդիացման, քաղաքական ինքնուրույնության ձեռքբերման և հեռավոր ապագայում…
1930-ականներին Հայաստանում ստալինիզմի վերջնական հաստատումը նշանավորեց հայ քաղաքական մտքի պատմության ջնջումն ու աղճատումը: Դրա գինը դարձավ Հայաստանում 1920-ականների սկզբին երկրի ղեկը ստանձնած կոմունիստ գործիչների (Սարգիս Լուկաշինի, Սահակ Տեր-Գաբրիելյանի, Ֆլորա…
1920-ականների վերջին ստալինյան քաղաքականությունների հաստատումը Հայաստանում տեղի էր ունենում նախընթաց քաղաքական ավանդույթի՝ ազգային կոմունիզմի ոչնչացմամբ: Ազգային կոմունիստները 1920-ականների առաջին տարիներին Խորհրդային Հայաստանի ղեկավարությունը ստանձնած այն գործիչներն էին, որոնց մեծ…
Հայաստանում խորհրդային կարգերի հաստատումից ու ռազմական կոմունիզմի կարճ շրջանից հետո երկրի հետագա զարգացման ճանապարհը գծեց Նոր տնտեսական քաղաքականությունը (ՆԷՊ): Հայաստանում ՆԷՊ-ի հաստատումն ու գործարկումը ձեռնարկեցին 1920-ականների սկզբին երկրի ղեկավարությունը…
Հայ ժողովրդական ավանդությունների՝ որպես առանձին ժանրի համակարգված ուսումնասիրության առաջնեկներից Արամ Ղանալանյանը «ստուգաբանական ավանդություն» անունն է տալիս ներկայացվող վավերագրում ավանդվածին։ Լեզվաբանների համար հաճախ անընդունելի համարված ժողովրդական այդ ստուգաբանություններից շատերը «հասարակական…
1900-ականների սկզբին հայ մտավորականությունը պատրաստվում էր գրերի գյուտի 1500-ամյակի միջոցառումներին։ Այս գործին իր ակտիվ մասնակցությունն էր բերում նաև պատմաբան, գրող, հասարակական գործիչ Լեոն։ Ներկա վավերագիրը մի հատված է Լեոյի՝…
19-րդ դարի երկրորդ կեսից հայերի շրջանում ազգագրական նյութեր հավաքելու, դրանք դեռևս ձևակերպվող ազգային ինքնության համար հիմնանյութ դարձնելու գործին շատ գրագետներ էին լծված։ Այս մտավորական հետաքրքրության շրջանակում է դիտելի ներակայցվող…
Ներկայացվող վավերագիրը հայ արվեստաբանության՝ որպես գիտության կայացման ակունքներում կանգնած արվեստաբան Գարեգին Լևոնյանի՝ Թիֆլիսի Մշակ թերթում տպագրված «Կուլտուրական գործունէութիւն Հայաստանում» վերնագրով հոդվածն է։ Ազգային անկախության հաստատմամբ իբրև հեռանկար ունենալով ազգային…
1918-ին անկախ պետականության հռչակմամբ զարգացած մշակույթի գոյությունը կապվեց հայերի՝ քաղաքակիրթ ազգերի շարքում սեփական տեղն ունենալու նվիրական երազանքի հետ՝ գրավական դառնալով միաժամանակ հայության քաղաքական ինքնուրույնության։ Այս շրջանակում են դիտելի նաև…
1920-ին խորհրդային կարգերի հաստատմամբ Հայաստանը բռնեց կոմունիստական հասարակություն ստեղծելու ճանապարհը։ Հայաստանի խորհրդայնացումն, այդուհանդերձ, արդեն իսկ կանխորոշում էր խորհրդային արդիականացման նախագծերի և Հայաստանի իրապես անմխիթար դրության միջև լարումները։ Այդ լարումն…
Ազգային կյանքին վերաբերող 1870-ական թվականների Րաֆֆու մտահոգությունների մեջ առանցքային տեղ է գրավում այն, թե ինչու և ինչպես է ժողովուրդը կապվում իր հող ու ջրին: Այս հարցին հետամուտ 1875 թվականին…
1874 թվականին լույս տեսած հայ բանահյուսական նյութերի անդրանիկ ժողովածուներից մեկի` Գարեգին վարդապետ Սրվանձտյանցի Գրոց և բրոց կամ Սասունցի Դաւիթ կամ Մհերի դուռ ժողովածուն աննակտ չի մնում այդ տարիներին Մշակ…
1873 թվականից Րաֆֆին աշխատակցում է 19-րդ դարի հայ հասարակական մտքի վրա հեղափոխական ազդեցություն թողած Գրիգոր Արծրունու Մշակ պարբերականին: Հանդեսին աշխատակցելը հսկայական նշանակություն է ունեցել Րաֆֆու թե՛ որպես գրող ձևավորվելու…
Պետության արդի արևմտյան ըմբռնումների հիմքում ընկած վաղարդի եվրոպական քաղաքական-փիլիսոփայական պատկերացումներում առանցքային է այն համոզումը, որ պետությունը հնարավոր է միայն, երբ մարդու, քաղաքացու կյանքում գործնականում կարևոր են դառնում նրա մոտակա,…
Եթե փորձենք արդի հայ պետական-քաղաքական մտքի վրա նետել ընդհանուր փիլիսոփայական հայացք, ապա կնկատենք, որ այն իր ելակետային մոտեցումները սահմանում է պարտաբանական էթիկայի հասկացական շրջանակի ներսում։ Քաղաքական մեր միտքն իրեն…
19-րդ դարի հայ քաղաքական մտքի ասպարեզում ֆրանսիական լուսավորիչ Ժան-Ժակ Ռուսոյի քաղաքական գաղափարները արժանացել են զգալի ուշադրության։ Ռուսոյի քաղաքական ու մանկավարժական երկերը ոչ միայն հրապուրել են ու ոգեշնչել հայ այնպիսի…
1926-ին Նոր տնտեսական քաղաքականությունն (ՆԷՊ) ընթացքի մեջ էր, երբ Աշոտ Հովհաննիսյանը քննաբար գծում էր խորհրդային քաղաքականության հնարավոր հեռանկարը: 1920-ականներին ՆԷՊ-ի գործարկումը, Հովհաննիսյանի գնահատմամբ, կոմունիստական կուսակցությունը կանգնեցրել էր «տաքտիկական նոր…
Հայաստանում ստալինիզմի հաստատումը սկսվեց ազգային կոմունիստների ղեկավարության դեմ քաղաքական արշավով: Այդ արշավի գլխավոր թիրախը, սակայն, կոնկրետ անձ էր՝ Հայաստանի կոմունիստական կուսակցության գլխավոր քարտուղար Աշոտ Հովհաննիսյանը: 1927-ի մարտին կայացած կուսակցության…
1924-ին Անդրկովկասյան երկրամասային կոմիտեի առաջին քարտուղարի պաշտոնը զբաղեցնող Ալեքսանդր Մյասնիկյանն ընդարձակ զեկույցով հանդես է գալիս Երևանում: Տարածաշրջանային ու հայաստանյան արտաքին և ներքին քաղաքականությունների քննարկումը չէր շրջանցում նաև Դաշնակցություն կուսակցության…
Հայերի քաղաքական արդիացման ճանապարհին Րաֆֆին անկյունաքարային է։ Ազգային ինքնության ձևակերպման 19-րդ դարի հանգրվանում գրողի ստեղծագործությունը կարևոր հիմք էր․ հիմք, որն այնուհետև պարբերաբար պետք է վերահառնեցվեր հայերի քաղաքական կյանքի շրջադարձերում։…
Մարկոս Աղաբեկյանը 1860-ականների սկզբին Թիֆլիսում խմբագրում էր կովկասահայ ազգային պահպանողականության խոսափողներից մեկը՝ Կռունկ հայոց աշխարհի ամսագիրը։ Հասարակական այս հոսանքը, չնույնացնելով եկեղեցին ազգի հետ, այն միաժամանակ տեսնում էր իբրև ազգային…
Եղիշեի Վասն Վարդանայ և Հայոց պատերազմին երկի երկրորդ գլուխը վերնագրված է «Արևելքի իշխանի ձեռնարկած գործերը»։ Հեղինակն այստեղ մոլեգնող փոթորկի պես էջ առ էջ հասունացնում է Հազկերտ երկրորդի զայրույթը քրիստոնյաների…
Հայ պատմաբանության մեջ ստալինիզմի թողած հետքը թերևս անշրջանցելի է։ Դրա հետևանք են նաև արդի քաղաքական մտքում խորհրդահայ հակազգային կամ հակախորհրդային ազգային գերիշխող գնահատականները։ Այս գնահատականները, տեղական ազգային և խորհրդային…
Ստորև ներկայացվող վավերագիրը Խորհրդային Հայաստանի լուսավորության ժողովրդական առաջին կոմիսար, պատմաբան Աշոտ Հովհաննիսյանի ուշագրավ այն հոդվածներից է, որոնք նվիրված են Հայաստանի խորհրդայնացման պատմությանը։ Խորհրդային Հայաստանի եռամյա տարեդարձը առիթ է պատմաբանի…
Հայաստանի անկախության հռչակումից հետո՝ 1918 թվականի հունիսին, Թիֆլիսի Հայոց ազգային խորհուրդը դաշնակցական գործիչ Հովհաննես Քաջազնունուն վստահում է կառավարություն կազմելու խնդիրը։ Քաջազնունու կուսակցությունը՝ Դաշնակցությունը, ծնունդ առնելով դարադարձի քաղաքական խմորումների, մասնավորապես՝…
19-րդ դարակեսից հայության մեջ տարածված քաղաքական ինքնուրույնության իդեալները խարսխված էին այն համոզման վրա, որ ինքնուրույն գիր ու գրականությունը, որպես քաղաքակիրթ ազգի ցուցիչ հանդես գալով, միևնույն ժամանակ ճանապարհ են հարթում…
1937 թվականին Րաֆֆու ծննդյան հարյուրամյա հոբելյանի օրերին Նիկողայոս Ադոնցը հանդես է գալիս գրողի կոթողային գործերից մեկին` Դավիթ Բեկին նվիրված ««Դաւիթ Բէկ» վէպի պատմական հիմը եւ գաղափարախօսական արժէքը» հոդվածով: Հմուտ…
1930-ական թվակնների վերջերին Սփյուռքում նշվող Րաֆֆու հարյուրամյա հոբելյանը խթան է դառնում ևս մեկ անգամ շոշափելու գրողի և 20-րդ դարասկզբին ծավալված ազատագրական շարժումների միջև գաղափարական սերտ կապերը: Դրանք հատկապես սրություն…
Հայ արդի քաղաքական մտքի առանձնահատկություններից մեկն այն է, որ վերջինս գլխավորապես ձևակերպվել է ազատագրության գաղափարի շուրջ։ Այս առումով պատահական չէ, որ հատկապես 19-րդ դարի հայ քաղաքական մտքի պարագայում ինքնին…
Ավանդաբար հայ լուսավորական քաղաքական մտքի բնորոշ գծերից մեկն այն է, որ վերջինս իր նախագծերը սահմանելիս, որպես կանոն, հակադրվում է իբրև հետամնաց ու բռնատիրական ընկալված արևմտաասիական քաղաքական իրականությանը՝ որդեգրելով փոխարենը…
