1906 թվականի մայիսի 10-ին հրապարակվեց Հայ եկեղեցու պատմության մեջ առաջին աշխարհաբար հայրապետական կոնդակը, որը նախատեսում էր ժողովրդական ընտրությունների միջոցով հրավիրել ռուսահպատակ հայերի եկեղեցական, կրթական և համայնքային հարցերը վճռող կարգադրիչ…
1930-ական թթ. Գուրգեն խանի տոհմը վեպը, որը հետագայում ընդլայնվելով ներառնվում է Այրվող այգեստաններ վեպում, Գուրգեն Մահարին ձոնում է եղբորը` Խորեն Աճեմյանին: 1960-ական թթ. երկրորդ կեսին Մոսկվայում բնակվող Խորենը լույս…
Ազգագրագետ Երվանդ Լալայանը 1910 թ. Ազգագրական հանդեսի երկրորդ համարում ընդարձակ ուսումնասիրություն է հրատարակում` նվիրված Վան-Վասպուրականի ազգագրությանը: Ուսումնասիրության մի ընդարձակ հատված վերաբերում է Վան քաղաքի ընտանեկան կյանքին, որը, Լալայանի վկայությամբ,…
1918-1919 թթ. բացի գեղարվեստական փոքրիկ գործերից, որբանոցում ապրող պատանի Գուգեն Մահարին Ժողովուրդ և Վերածնունդ թերթերում հանդես էր գալիս նաև որբերի առօրյան ներկայացնող կարճ ակնարկներով: Դրանցում նա որբերի կրթության ու…
Եվրոպական արդի մանկավարժության առանցքային մոտեցումները ձևավորվել են ֆրանսիական լուսավորիչ Ժան-Ժակ Ռուսոյի փիլիսոփայության հետ սերտ կապի մեջ։ Ռուսոն անգամ համարվում է արդի իմաստով մանկավարժության` որպես առանձին գիտակարգի հիմնադիր։ Սակայն, կարևոր…
Կրթական և մանկավարժական նախագծերը կենտրոնական նշանակություն են ունեցել արդի եվրոպական մտքի համար՝ իբրև արդի սուբյեկտ ձևավորելու հնարավորություն և միջոց։ Կրթության արդի պատկերացումները պատմականորեն սերտորեն կապված են ֆրանսիական լուսավորիչ Ժան-Ժակ…
Արդի եվրոպական մտքի առանցքային հանգրվաններից մեկը եվրոպական լուսավորության դեմ սահմանված ռոմանտիկական շարժումն էր։ 18-րդ դարի վերջին ձևավորված և 19-րդ դարի առաջին կեսին ծավալված այս շարժման առաջին սաղմերը ծագել էին…
1928-ին ստալինյան առաջին հնգամյա պլանի մեկնարկն ու Ստալինի միանձնյա իշխանության հաստատումը միաժամանակ ազդարարում էին 1920-ականների սկզբին մեծամասնականների ուղենշած քաղաքական, տնտեսական, մշակութային հեղափոխական ծրագրի ավարտը: Քաղաքական հենց այս բեկումն էր…
1928-ին ստալինյան առաջին հնգամյա պլանի մեկնարկը միաժամանակ ազդարարում էր կոմունիստական կուսակցության ներսում Ստալինի միանձնյա իշխանության վերջնական հաստատումը: Ողջ Միության տարածքում քաղաքական ուղիղ վերահսկողությամբ ու կոպիտ միջոցներով մեկնարկած համընդհանուր կոլեկտիվացումն…
1920-ականների երկրորդ կեսը ողջ Խորհրդային Միության համար մեկնարկեց երկրի տնտեսական հետագա զարգացումը որոշարկելու շուրջ ընթացող ներկուսակցական պայքարով: Կենտրոնական՝ «լենինյան» գծի պաշտպանի դիրքում իրեն տեղակայելով՝ Ստալինը կարողացավ քաղաքականապես չեզոքացնել թե´…
Վկայություններ կան, որ Գևորգյան ճեմարանը վաղաժամ թողնելուց և Ներսիսյան վարժարան տեղափոխվելուց հետո՝ 1970-ականների վերջին և 1980-ականների սկզբին, ապագա հայտնի հայագետ հոգևորական Գալուստ Տեր-Մկրտչյանը (Միաբան) ակտիվ մասնակցություն է ունեցել Թիֆլիսում…
1906 թվականին կաթողիկոս Մկրտիչ Խրիմյանի երկու կոնդակներով Հայ առաքելական եկեղեցին հրավիրում է Ազգային պատգամավորական կենտրոնական ժողով։ Սա ռուսահայաստանում բնակվող հայերի՝ մեծ լիազորություններ ունեցող ներկայացուցչական մի օրգան պետք է լիներ,…
Կրթությունն ու մանկավարժությունը եվրոպական Լուսավորության առանցքային բաղադրիչներից են եղել։ Քաղաքակրթական մեծ բարեփոխումներն ապագա սերունդների կյանքում կենսագործելու նպատակով բազում մտածողներ առաջ են քաշել «ճշմարիտ» կրթության իրենց պատկերացումները, որոնց վրա և…
19-րդ դարի թե՛ արևմտահայ, թե՛ արևելահայ մտավոր իրականությունը մի մեծ չափով պայմանավորված էր արդի եվրոպական մտքի յուրացման ու արժևորման փորձերով։ Հենվելով եվրոպական արդի մտավոր արտադրանքի վրա հայ մտավորականների մի…
Նախաբան Ժողովրդական լուսավորության հերթական խնդիրները Նախաբան 1920 թվականի Հայաստանի խորհրդայնացմամբ նոր իշխանությունը դեմ էր առնելու քաղաքական, տնտեսական, հասարակական ու մշակութային լուրջ մարտահրավերների։ Հայ առաջին կոմունիստ ղեկավարների՝ Ալեքսանդր Մյասնիկյանի, Արտաշես…
19-րդ դարի Եվրոպայի հասարակական-քաղաքական կյանքը մեծապես պայմանավորված էր Ֆրանսիական մեծ հեղափոխությամբ և վերջինիս թողած ժառանգությամբ։ Մայրցամաքային Եվրոպայում պետական կառավարման ձևերը մի զգալի չափով զարգացել ու իրենց արդի տեսքն են…
18-րդ դարի եվրոպական լուսավորական գաղափարները վճռական նշանակություն են ունեցել արդի մանկավարժության ու կրթության ձևավորման գործում։ Մասնավորապես մեծ արձագանք են ստացել այս գիտակարգի ակունքներում կանգնած 18-րդ դարի ֆրանսիական լուսավորության ներկայացուցիչ…
1869 թվականին Ղազարոս Աղայանը ստանձնեց Մայ Աթոռի պաշտոնական ամսագրի՝ Արարատի խմբագրությունը։ Այս նույն ընթացքում արևելահայ իրականության մեջ բացվեց առաջին բարձրագույն կրթական հաստատությունը՝ Էջմիածնի ճեմարանը։ Խմբագիր լինելու իր այս միջոցին,…
1920 թվականին խորհրդային կարգերի հաստատումը միաժամանակ երկրում ազդարարեց մշակութային հեղափոխության մեկնարկը: Սոցիալիստական հասարակարգ կառուցելու ճանապարհին հաստաված կենցաղի ու վարքուբարքի վերափոխումը դարձավ քաղաքական առաջնահերթ խնդիր: Սակայն 1920-ականների կեսին արդեն հստակ…
1920-ականների երկրորդ կեսին՝ ստալինյան քաղաքականությունների հաստատման պայմաններում, նոր՝ խորհրդային արվեստի ստեղծման հրամայականը վերաձևակերպվում է: Դա էապես պայմանավորված էր այն գործուն դերակատարմամբ, որ խորհրդահայ գեղարվեստական դաշտում տասնամյակի երկրորդ կեսին ստաձնեցին…
Հայաստանում խորհրդային կարգերի հաստատմամբ ազդարարված մշակութային հեղափոխությունը նոր արվեստ ստեղծելու պահանջ առաջադրեց նորաստեղծ երկրում բնակվելու եկած արվեստագետներին (Մարտիրոս Սարյան, Ալեքսանդր Թամանյան, Գաբրիել Գյուրջյան և այլք): Այդ արվեստագետներից էր Մարտիրոս…
1911 թվականին Հայ առաքելական եկեղեցում տեղի ունեցան կաթողիկոսական ընտրություններ, որի արդյունքում հայրապետական գավազանը ստացավ Գևորգ Ե. Սուրենյանց (Տփղիսեցի) կաթողիկոսը։ Ընտրություններին հայ հասարակայնությունը ընդհանուր գծերով բաժանված կարելի է տեսնել երկու…
1911 թվականին Մաթևոս Բ Կոստանդնուպոլսեցու (Իզմիրլյան) մահից հետո Մայր Աթոռը վերստին կանգնած էր կաթողիկոսական ընտրության առաջ։ Դեռևս Մկրտիչ Խրիմյանի մահվանից՝ 1907 թվականից սկսած Հայ եկեղեցու բարենորոգչական շարժում անունը ստացած…
20-րդ դարասկզբին քաղաքական ազատագրության գաղափարը տարբեր ճանապարհներով էր թափանցում ժողովրդական կյանք` դպրոցներ, մամուլ, գրականություն, ի վերջո` ընտանեկան կյանք: Համայնական կյանքով ապրող հայության մոտ գրի ու գրականության ճանապարհով ազգային կյանք…
Մահարու Այրվող այգեստաններ վեպն ընթերցողի ուշադրությունն անընդհատ սևեռում է Վանի առօրյա կյանքին ու կենցաղին, որն աչքի է ընկնում իր տարասեռությամբ: Մի կողմից` այն տոհմիկ աշխարհ է` հաստատված ընտանեկան հարաբերությունների…
«Դիլիջան, երրորդ որբանոց, շատ մեծ պատճառներ ունեմ ես քեզ չմոռանալու և չեմ մոռանա: Ես քեզ չեմ մոռանա հենց թեկուզ այն պատճառով, որ մի գիշեր, երբ բոլոր որբերն օրորվում էին…
Մուտք Խորհրդայնացող ազգային աշխարհի ներքին լարումներից ծնված Եղիշե Չարենցի Երկիր Նայիրի վեպն ուշագրավ է նրանով, որ գտնում է ազգային կյանքն իր կենցաղային-առօրյա և գաղափարական-քաղաքական մակարդակներում տիպականացնելու մի լեզու,…
Նախաբան– Այ տղա, էս որբերին ո՞վ հնարեց։Եղիշե Չարենց((Տե՛ս Գուրգեն Մահարի, Երկերի լիակատար ժողովածու, հ․ 4, կզմ. Գուրգեն Աճեմյան (Երևան: Անտարես, 2015), էջ 358:)) Վանա լճի ափին Խորգոմ գյուղի Ահանեսենց գոմում Գրիգորը,…
Նախաբան 19-րդ դարի վերջին և 20-րդ դարի սկզբին արդի աշխարհիկ ազգ դառնալու գործընթացներն ակոսել էին հայության կյանքը։ Այս ճանապարհի համար նպաստավոր հող էին Արևելահայաստանում և Կովկասի հայաբնակ վայրերում…
