Նախաբան. Միքայել Նալբանդյանի եվ Հովհաննես Չամուռճյանի հրապարակային բանավեճը Բանավեճի հետնաբեմը 1860 թվականին Պոլսում՝ Հարություն Սըվաճյանի խմբագրությամբ հրատարակվող Մեղու պարբերականում ընթերցողներին են ներկայացվում հոգևոր պաշտոնը չարաշահող ոմն Պողոս վարդապետ…
Նախաբան Բարքի ու քաղաքականության միջև բախումներով ծավալվող հայաստանյան արդիականացման պատմության շավիղներում առանցքային դրվագ է 1920-ականներին Հայաստանի խորհրդայնացմամբ երկրում մեկնարկած մշակութային հեղափոխության փորձը: Դրա ընդգծված առանձնահատկություններից մեկը թերևս պետք…
1901 թվականի վերջին Էջմիածնի պաշտոնական ամսագիր Արարատի խմբագրությունը կաթողիկոս Մկրտիչ Խրիմյանի հրամանով Կարապետ վարդապետ Տեր-Մկրտչյանից անցնում է Գալուստ Տեր-Մկրտչյանին (Միաբան)։ Ամսագրի դեկտեմբերի համարում Հայ եկեղեցու բարենորոգչական շարժման առանցքային ներկայացուցիչ…
19-րդ դարի վերջին Հայ եկեղեցու բարենորոգչական շարժում անունը ստացած հոսանքի առաջամարտիկ Կարապետ վարդապետ Տեր-Մկրտչյանը ժողովրդական լուսավորությունն էր տեսնում եկեղեցին ամրացնելու և հոգևոր հոտի հետ կապը վերահաստատելու հիմնական ճանապարհը։ Եկեղեցու…
1881 թվականին նախկին ճեմարանական և ապագա հայտնի հայագետ Գալուստ Տեր-Մկրտչյանը (Միաբան) համայնքային միջոցներով ուղևորվում է Ֆրանսիա՝ սովորելու Փարիզի քաղաքական գիտությունների ազատ դպրոցում։ Գիտնականի այս փորձառության և ուսանողական շրջանում իրեն…
20-րդ դարասկզբից հայ արդիականությունը զգալիորեն հատկանշող որբական փորձառությունը Ադո Ադոյանի պարագայում իր դերն է կատարել սիրասեռային և ընտանեկան կյանքը գիտական հիմքերի վրա ուսումնասիրելու գործում: Ընտանիքին ու սիրուն վերաբերող նրա…
Դեռ 1961 թվականին Ադո Ադոյանը հոդված է պատրաստում՝ նվիրված Աղասի Խանջյանի ծննդյան 60-ամյակին: Չգիտենք, արդյոք հենց նույն թվականին հոդվածը տպագրվում է, թե` ոչ, սակայն քսան տարի անց այդ նույն…
Ժիրայր Լիպարիտյան, «Մկրտիչ Խրիմյանի տեղը մեր քաղաքական մտքի պատմության մեջ» Ժիրայր Լիպարիտյանի «Մկրտիչ Խրիմյանի տեղը մեր քաղաքական մտքի պատմության մեջ» բանախոսությունը նվիրված է 19-20-րդ դարի կարևորագույն հայ գործիչներից…
Գուրգեն Մահարու Այրվող այգեստաններ վեպն իր բարդ կառուցվածքով վերակերտում է 20-րդ դարասկզբի Վանի ազգային, հասարակական, քաղաքական և մշակութային կյանքը: 1960-ական թթ. հետստալինյան քաղաքականությունների համատեքստում ստեղծված այս գործով հեղինակն ավարտին…
Կարսը յուրօրինակ դիրք է գրավել 20-րդ դարասկզբի ազգային հեղափոխական շարժումների պատմության մեջ: Արևելյան Հայաստանի կողմից սահմանակցելով Ալեքսանդրապոլին, իսկ մյուս կողմից` Արևմտյան Հայաստանի գավառներին` նա մի կողմից հանգրվան է եղել…
Այրվող այգեստաններ վեպի վերջաբանի փոխարեն գրված առաջաբանում Գուրգեն Մահարին իր վեպը տեղակայում է 1920-1930-ական թթ. գրված երկու այլ վեպերի` Եղիշե Չարենցի Երկիր Նայիրիի և Ակսել Բակունցի Կյորեսի կողքին: Նման…
Նախախորհրդային թե՛ արևմտահայ թե՛ արևելահայ պարբերական մամուլը լի է Ժան-Ժակ Ռուսոյի անունը շոշափող տարատեսակ հրապարակումներով ու հոդվածներով։ Դրանց մեծամասնության միջով կարմիր թելի նման անցնում է հայ իրականության արդիացման, հայերի՝…
Աշխարհիկ հասարակական կյանքի և քաղաքական մտքի ձևավորումն ավանդաբար համարվել է եվրոպական լուսավորության մեծագույն ձեռքբերումներից մեկն ու արդի արևմտյան քաղաքակրթության առանցքային հատկանիշը։ Աշխարհիկ քաղաքական միտքն արդի ժամանակներում սերտորեն լծորդվել է…
Ֆրանսիական Մեծ հեղափոխությունը և դրա գաղափարական ակունքներում կանգնած ֆրանսիական լուսավորիչների քաղաքական միտքը խորը դրոշմ թողեց քաղաքականության արդի իրողությունների ու պատկերացումների վրա։ Մարդու բնածին, անօտարելի ու հավասար իրավունքների, դրանք ապահովող…
1920 թվականին Հայաստանի խորհրդայնացմամբ նոր՝ սոցիալիստական հասարակարգ կառուցելու քաղաքական նախագծի կենսագործման համար առանցքային դարձավ երկրում հաստատված մշակույթի ու կենցաղի հեղափոխումը: Ինքնին քաղաքական ծրագիր լինելով՝ Հայաստանում մեկնարկած մշակութային հեղափոխությունը ենթադրում…
Հայաստանում խորհրդային կարգերի հաստատմամբ իշխանության գլուխ անցած հին մեծամասնական գործիչների (Ալեքսանդ Մյասնիկյանի, Արտաշես Կարինյանի, Ասքանազ Մռավյանի և այլոց) առջև քաղաքական, տնտեսական, սոցիալական և այլ բնույթի հրատապ խնդիրների շարքում առաջնային…
Խորհրդային կարգերի հաստատմամբ Հայաստանում մեկնարկած մշակութային հեղափոխությունը նպատակ էր հետապնդում արմատապես վերափոխել հայաստանյան հաստատված բարքն ու կենցաղը: Արդիականացման ուղին բռնած նորաստեղծ երկրում «նահապետական», «հնադարյան» նիստուկացը քաղաքական ուղիղ միջամտությամբ պետք…
1920 թվականի սոցիալիստական հեղափոխությունը Հայաստանում հաստատեց ինչպես քաղաքական, այնպես էլ մշակութային նոր իրադրություն: Քաղաքական անկայուն պայմանների հետնախորքին տնտեսապես, սոցիալապես քայքայված երկիրը պետք է բռներ սոցիալիստական պետություն ու հասարակարգ կառուցելու…
1881 թվականին նախկին ճեմարանական և ապագա հայտնի հայագետ հոգևորական Գալուստ Տեր-Մկրտչյանը (Միաբան) ճամփա է ընկնում Ֆրանսիա՝ Փարիզի քաղաքական գիտությունների ազատ դպրոցում սովորելու։ Գիտնականի կյանքի ուսանողական այս շրջանի մասին ամենաառատ…
Գրականագետ, հասարակական-քաղաքական գործիչ Հարություն Կարապետյանի` Եղիշե Չարենցի Երկիր Նայիրի վեպի ստորև ներկայացվող ընթերցումը գալիս է վաղ 1990-ականներից, երբ անկախացող Հայաստանի հասարակական-քաղաքական կյանքում օրակարգային էր ազգային կյանքը նորովի և ինքնուրույնաբար…
1954 թ. հրատարակվում է Եղիշե Չարենցի տարբեր շրջանի գործերը մի կազմի տակ հավաքած Եղիշե Չարենց հատորը` Սողոմոն Տարոնցու խմբագրությամբ, որն առաջին փորձն էր հետստալինյան շրջանում վերաներկայացնելու Չարենցին` խորհրդային նոր`…
Ե. Չարենցը, 1924-ին Եվրոպա մեկնելիս, ցանկություն է ունեցել Երկիր Նայիրի վեպը հրատարակել արտասահմանում: Մինչև մեկնելը վեպի երկրորդ` արտասահմանյան հրատարակության համար առաջաբան գրելու խնդրանքով դիմել է պատմաբան, Նորք (որտեղ առաջին…
Եղիշե Չարենցի Երկիր Նայիրի վեպի ընթերցումները, հրատարակության առաջին օրերից ի վեր, տարամիտել են գեղարվեստական ու գաղափարական հարցերի շուրջ: Հասարակական-քաղաքական գործիչ, հրապարակախոս և գրաքննադատ Արտաշես Կարինյանն առաջիններից էր, որ այն արժևորեց իր…
Ծխական քահանայի որդի, Էջմիածնի Գևորգյան ճեմարանի նախկին սան, ապագա խոշորագույն հայագետ Գալուստ Տեր-Մկրտչյանը (ավելի ուշ՝ Միաբան) 1878 թվականից անցնում է Թիֆլիսի Ներսիսյան դպրոց։ Արևելահայ մտավորական կյանքում սա մի շրջան…
Դարադարձի Հայ եկեղեցու բարենորոգչական շարժման առաջամարտիկ Կարապետ Տեր-Մկրտչյանի ներկայացվող հոդվածը գրվել է ի պատասխան հասարակական գործիչ Լևոն Սարգսյանի՝ 1900 թվականին Մոսկվայում լույս տեսած Հին ցաւ ժողովածուի։ 1890-ականների երկրորդ կեսին…
1967 թվականին ՀԿԿ կենտրոնական կոմիտեի օրգան Սովետական Հայաստան թերթում տպագրվում է Հայաստանի լուսավորության ժողովրդական կոմիսար Արտո Եղիազարյանի գրախոսությունը նվիրյալ ազգային գործիչ Ներսիկ Ստեփանյանի մասին պատմող ռուսալեզու գրքույկի վերաբերյալ: Տվյալ…
Արևմտահայ գաղթական, որբ, կոմունիստ հասարակական գործիչ Ադո Ադոյանը տասնհինգամյա աքսորից վերադառնալուց հետո առաջին նյութերից մեկը, որ տպագրում է հայ խորհրդային մամուլի գլխավոր օրգանում` Սովետական Հայաստան թերթում, Հայկական ԽՍՀ Ժողովրդական…
Ներկա վավերագիրը կարևոր է մեր ուսումնասիրության համար այն տեսանկյունից, որ ցույց է տալիս 1933-34 թվականներին Խորհրդային Հայաստանում Աղասի Խանջյանի կառավարության և ԱՄՆ-ի հայ համայնքների համագործակցության սերտ կապը երկրի արդիականացման…
Մանկատնից դուրս գալուց հետո 1921 թվականից ներգրավվելով Հայաստանի պատկոմական (պատանի կոմունարներ) կազմակերպության ակտիվ գործունեության մեջ, դառնալով բոլշևիկյան կուսակցության գաղտնի բջիջի անդամ Երևանի պետական որբանոցում, լինելով Հայաստանի երիտասարդ կոմունիստների «Սպարտակ»…
Հայ իրականության արդիացման գործընթացի առանցքային պահերից է եղել քաղաքական հաղափոխական գործունեությունը։ Վերջինիս պատմական ակունքներն ընկած էին հայ ազգային հեղափոխական կուսակցությունների կազմավորմանը նախորդած շրջանի՝ 1850-60-ականների քաղաքական շարժումների ու ակտիվացումների մեջ։…
